A - a
a1
vnw.
voornaamwoord, 3e pers. enkelvoud; hij, zij, het.
Lendeman taigi en dda taki, a wani libi anga uman, bika a fii taki a kon bigi.
Zie:
ai1.
a2
art.
enkelvoudig bepaald lidwoord, het.
A man e gwe, fu di a pikin umanpikin kon kai en.
Zie:
den2;
wan.
Van: EN ?
Etym.:
the or a
.
a3
onoverg. ww.
zijn; koppelwerkwoord.
Zie trefwoord: na1.
a4
voorz.
volgens; bij.
Zie trefwoord: na2.
á
functiew.
negatieve aangever.
Zie trefwoord: ná.
A bigi, baa!
Zie trefwoord: bigi.
idioom.
gebruikt om grote dank uit te drukken.
abaa
1)
onoverg. ww.
oversteken.
Te yu e abaa sitaati yu mu luku bun fu wagi á naki yu.
kaasi abaa
voorz.
A man poti a paanga kaasi abaa a boto mofu, ne a sidon.
2)
znw.
de overkant.
Mi teke a boto fu go na abaa, na a taa se fu a liba.
abaase
znw.
Mi wani go na abaase fu a liba.
3)
overg. ww.
mistellen; missen.
Di yu be e teli den manyan, i abaa wan.
4)
voorz.
over.
Yu á mu dyombo abaa a gotoo.
Van: EN.
Etym.:
abroad
.
abaase
znw.
overkant; tegenover; aan de andere kant.
Zie trefwoord: abaa.
Abeni1
znw.
naam van een vrouw, geboren op dinsdag.
Abeni na a nen fu wan umanpikin di meke a tudewooko.
Male:
Kwamina.
Zie:
Zie tabel onder:
dei;
Zie tabel onder:
wiki1.
abi
overg. ww.
hebben, bezitten, in het bezit zijn van.
Mi ná abi moni, da mi á poi bai sani.
Var.:
habi.
Van: EN.
Etym.:
have
.
abi ede
Zie trefwoord: ede1.
idioom.
intelligent, knap.
abii
tw.
ja.
Te yu mma kai yu, da yu mu piki: Abii!, fu soi en lesipeki.
Zie:
ai2;
eeye.
Var.:
iya abii.
adyankoo
znw.
Zwarte of kalkoen gier.
Adyankoo na wan taa nen fu tingi foo di lobi nyan dede sani.
syn:
nyamasu;
tingi foo.
adyosi
znw.
afscheid groet; adieu.
Den go poti den a boto, fu bali adyosi taki, meke Masaa Gadu seigi a waka fu den. (Ap. 15:33)
Van: IB.
Etym.:
adios
.
Adyuba
znw.
naam van een vrouw geboren op maandag.
Adyuba na a nen fu wan umanpikin di meke a monde.
Male:
Kodyo.
Zie:
Zie tabel onder:
dei;
Zie tabel onder:
wiki1.
adyumadye
znw.
verdriet; hard huilen; rouw.
Namo, mi bali wan gaan adyumadye. Bika ná wan sama be waiti sai fu opo a buku ya ofu fu luku go a ini. (Kon A Kiin 5:4)
Afiba
znw.
naam voor een vrouw geboren op vrijdag.
Afiba na a nen fu wan umanpikin di meke a feeda.
Male:
Kofi1.
Zie:
Zie tabel onder:
dei;
Zie tabel onder:
wiki1.
afiingi
znw.
knoedelsoep (aukaanse soep).
Afiingi na wan Ndyuka nyanyan di den e meke anga domii.
syn:
kwokwo.
Zie:
domii.
afo
znw.
over-grootvader of overgrootmoeder.
A dda efu a mma fu mi gaandda efu mi gaanmma na mi afo.
Zie:
tata2;
toto3;
Zie tabel onder:
famii.
afu
1)
vnw.
de helft; half; een stuk.
Di a tyatya a sii, ne afu kai a sikin pasi. Ne pikin foo kon, ne den nyan den. (Mt. 13:4)
Var.:
hafu.
2)
znw.
de helft; een deel.
Mi booko a beele fu mi leti a mindii gi Sa Lomina afu.
Van: GE.
Etym.:
half
.
afukati1
znw.
advocaat.
Wan afukati na wan sama di e taki gi yu, te i go a kuutu.
Van: GE.
Etym.:
advocaat
.
afukati2
znw.
Avocado.
Wan afukati na wan sii fu nyan.
Van: GE.
Etym.:
avocado
.
afuliki
bw.
na een poosje.
Di Baa Soli mandii gwe afuliki a doo baka.
afupasi
bw.
halverwege.
Luku de, a man de sete a osu, ma a fika afupasi, bika a ná abi moni sai. (Lk. 14:29)
Van: GE.
Etym.:
half path
.
agaa1
znw.
Falconidae, or Pandionidae such as the hawk, eagle, falcon; caracara;
or kite; raptor}
.
Wan agaa na wan foo di e fee a tapu, da te a saka kon a yu osu, da ai fufuu sani.
Zie:
ngonini.
Var.:
aka.
fufuu enke agaa
stelen als havikken.
Van: EN or AI.
Etym.:
hawk or caracara
.
agaa2
znw.
balletje in het patroon van een geweer(Hagel).
Te wan sama sutu wan meti anga wan goni, da na den agaa e komoto a ini a goni go kisi a meti.
Zie:
katusu;
kuguu;
lai3.
agaw taya
znw.
soort eetbare plant; soort eetbare taro plant.
Zie trefwoord: taya2.
ageisi toli
znw.
gelijkenis; figuurlijk gebruikt verhaal om een regel te leren.
Namo Masaa Jesesi gi den ete wan taa ageisi toli fu soi fa a Nyun Tii fu Masaa Gadu de. A taki: A de leti enke wan basi di be teke wan sii fi en, go tyatya ne en goon. (Mt. 13:34)
Zie:
gei;
toli.
agu
znw.
getemd varken.
Agu na wan meti di gei pingo, ma a nái tan a busi enke pingo.
Zie:
pakila;
pingo.
Van: EN.
Etym.:
hog
.
agu tee
znw.
staart van een varken.
Zie trefwoord: tee1.
aguti
znw.
agouti (lijkt op een konijn).
Aguti na a seefi meti enke konkoni, di lobi nyan sama kasaba a den goon.
syn:
konkoni.
Zie:
ginipi;
he;
mabula.
Van: IB.
Etym.:
aguti
.
agwago
znw.
doornige plant.
Ne den suudati teke wan tetei di gei agwago maka, ne den beei en kon enke wan kownu ati. (Jn. 19:2)
ai1
pn + func.
Een samentrekking van de 3de persoon enkelv. pers. vnw. met het aspektpartikel e.
Sa Lomina á wani tan moo, ai gwe.
Zie:
a1;
e.
ai2
bw.
ja.
Di a boi akisi mi efu mi o gwe, ne mi taki: Ai.
syn:
eeye;
ant:
nono.
Zie:
abii.
ai3
znw.
oog.
Zie trefwoord: ain1.
ai4
znw.
kleur.
Zie trefwoord: ain2.
ai5
znw.
korrel rijst of mais etc.
Zie trefwoord: ain3.
Aids
znw.
AIDS.
Efi i go a bedi anga wan uman efu wan man di abi Aids kaba, da i sa kisi a Aids siki.
Aids na wan siki di e kisi yu tu, te a buulu fu a sama di abi Aids kon a ini i buulu.
Var.:
Sida.
Van: EN.
Etym.:
AIDS
.
ain1
znw.
oog.
Anga mi tu ain mi e si sani.
Var.:
ai.
(abi) bigi ain
begerig zijn, jaloers zijn op.
Baa Kodyo abi bigi ain a sama sani tapu.
abi dee ain
onbeschaamd, vrijpostig.
Te wan sama e du sani gaangaan sondee sen, da den e taki a sama de abi dee ain.
ant:
sen.
iti ain a wan sani
iets nagaan; controleren.
Te i go a Ndyuka, iti ain a mi osu gi mi, baa!
puu ain
negeren; stilzwijgend voorbijgaan.
luku ogii ain
iemand streng, kwaad aankijken; gemeen kijken als een waarschuwing.
Di a pikin e du wan sani di á bun, ne a mma luku en ogii ain, fu a sa fika a sani di ai du.
(luku anga) sikeli ain
boze jaloezie; iemand met een scheel oog aankijken.
Te wan sama ati boon efu te ai dyalusu, da ai luku anga sikeli ain.
ain2
znw.
kleur.
Na wan sukaati ain empi mi wei go na a toow.
syn:
kololu.
Var.:
ai4.
Van: EN.
Etym.:
eye
.
ain3
znw.
rijstkorrel of mais korrel etc.
Mi teke tu ain kalu fu towe gi den foo fu nyan.
syn:
sii1.
Var.:
ai5.
Aiti1
1)
znw.
Haitiaan; mensen van het Carribische eiland Haiti.
Den Aiti na den sama di komoto na a moo pina kondee na a pisi wataa fu ondoose fu Ameekan.
Var.:
Haiti.
2)
znw.
het Caraibische land Haiti.
Aiti na a moo pina kondee fu a hii pisi fu goontapu pe a de.
aitin
telw.
acht.
Te i teli doo seibin, da na aitin yu o kisi.
Zie:
Zie tabel onder:
nombuu.
Var.:
aiti2.
aitin dunsu
telw.
Aitin toon wan dunsu, na aitin dunsu.
aitin ondoo
telw.
Aitin toon wan ondoo, na aitin ondoo.
aka
znw.
havik; valk, arend.
Zie trefwoord: agaa1.
akaa
znw.
geest; ziel.
Te wan sama akaa gwe a Gadu, da a dede a goontapu ya.
Zie:
jeje;
yooka.
Van: AF.
Etym.:
akra
.
akaabobi
znw.
vogelspin, tarantula; Aviculariidae, O.Orthognatha.
Akaabobi na wan gaan baaka anainsi.
syn:
busi anainsi.
Zie:
anainsi2.
akaawii
znw.
lapje (om vaat te wassen).
Anga wan akaawii wi e wasi tyobo sani.
akada
znw.
slangen soort.
Wan akada na wan sineki di lobi tan a ini bon.
Zie:
mboma.
akale
znw.
wormpje in maripa pit.
Akale na wan pikin woon di e tan a ini maipa sii.
Zie:
maipa;
woon.
akami
znw.
Akami; trompet vogel.
Akami na wan foo di e tan a busi, da en futu langa.
Var.:
kami.
akantaasi
znw.
termieten nest.
Akantaasi na wan sowtu nesi fu udulosu di Ndyuka sama e feele fu muliki, bika a sa du ogii anga yu.
Zie:
mila;
udulosu.
Var.:
kantaasi.
akisi1
1)
[akísi]
overg. ww.
vragen, informeren, navragen.
Yu mu akisi gaansama, te yu á sabi wan sani.
ant:
piki1.
Zie:
fini wan sama.
akisi sama
iemands hand vragen ten huwelijk.
Na di den akisi sama a uman gi mi fosi mi anga en go tan na awan osu.
2)
znw.
vraag.
Mi poti wan akisi gi en tapu san a taki, ma a á poi piki mi.
ant:
piki1.
Van: EN.
Etym.:
ask
.
akisi2
[akìsi]
znw.
bijl.
Wan akisi na wan sani fu koti udu.
Van: EN.
Etym.:
ax
.
akisi mofu
Zie trefwoord: mofu.
idioom.
iets terug verwachten voor een verleende dienst.
akisi sama
Zie trefwoord: akisi1.
idioom.
de stap vlak voordat een huwelijk wordt gesloten.
Akuba
znw.
naam voor een vrouw geboren op woensdag.
Akuba na a nen fu wan umanpikin di meke a diidewooko.
Male:
Kwaku.
Zie:
Zie tabel onder:
dei;
Zie tabel onder:
wiki1.
Akuli
znw.
tot voor kort een beledigende term voor hindoestanen.
Zie trefwoord: Kuli.
Akwenda1
znw.
geest; boze geest.
Den Ndyuka sama taki Akwenda na wan satu didibii, di abi tu se: wanse libisama anga wanse udu.
syn:
Bakuu1;
Legwa.
akwenda2
znw.
klein persoon; liliputter; dwerg.
Na wan sama di satu, den e kai: akwenda.
syn:
bakuu2;
sandopi.
ala
bnw.
allemaal, elk, ieder, allen.
Ala sama fu goontapu meke komoto a mama bee.
Mi abi a gwenti fu begi kai a Masaa Gadu ala mamanten, te mi opo na amaka.
Di a dda kii a Nengee, ne a toon kunu gi den na a bee, bika ala sama fu a bee de e dede.
Wan uman di e go anga ala man a bedi e motyo.
Zie:
alafiya;
fiya;
somen.
Var.:
alamala.
Van: GE.
Etym.:
all
.
ala pe
bw.
waar dan ook; overal; waar ook maar; overal.
Zie trefwoord: pe.
Alabii
znw.
de Arabieren.
Den Alabii na den sama fu wan kondee, di de na a se fu Isalaili kondee.
Zie:
Kuli.
Alabii tongo
znw.
Na Alabii tongo den e taki, na a moo gaan kondee di e meke oli.
aladati
bw.
dat allemaal.
A boi taigi en mma taki, a ná abi sikoo, ma aladati a koli ai koli en.
Var.:
ala fu dati.
Van: EN.
Etym.:
all that
.
alafiya
vnw.
allemaal; allen.
Den manyan lepi te, alafiya losi kai.
Saanan Kondee na fu wi alafiya.
Beina ala den Kuli fiya e seli a wowoyo.
Zie:
ala;
fiya.
alama
znw.
bekken om kleren uit te wassen.
A ini a gaan alama wi e wasi koosi.
syn:
beki;
besini.
Zie:
boketi.
alamala
bnw.
allen; elk; iedereen.
Zie trefwoord: ala.
den lata
kinderen.
Te wan sama akisi yu taki: Fa fu den lata?, wani taki: Fa fu den pikin fi yu?
Van: GE.
Etym.:
rat
.
alateiti
bw.
altijd.
Alateiti i weki mamanten, da i mu gi den sama: Molugu!
syn:
alaten;
ant:
noiti.
Van: DU.
Etym.:
altijd
.
alaten
bw.
als, wanneer; altijd.
Alaten alen kai, mi e kisi wataa fu diingi.
syn:
alateiti;
ant:
noiti.
Van: EN.
Etym.:
all time
.
aleke
1)
znw.
soort van Aukaanse dans of lied.
Aleke na wan piisii dansi di den sama e dansi, da den e waka a lo.
2)
znw.
lied.
Den sama e singi aleke e meke piisii na a Bookode fesa.
alen
znw.
regen.
A alen kai te, a hii kondee sungu.
filifili alen
znw.
motregen; lichte regen.
Van: GE.
Etym.:
rain
.
ali
1)
overg. ww.
trekken.
Wi ali a boto subi Gaan Peegudu Sula.
Var.:
hali.
ali boo
ademhalen; inhaleren.
Ala sama di e libi musu fu ali boo.
2)
overg. ww.
verlengen; vergroten.
Mi dda ali a osu go anga baka moo, bika a be nyoni.
3)
overg. ww.
masseren.
Te i wooko taanga tumisi, da i mu ali i sikin.
Van: EN.
Etym.:
haul
.
ali boto
Zie trefwoord: boto1.
idioom.
touw om een boot mee vast te maken.
2)
Zie trefwoord: sikin.
idioom.
slaan; klappen.
aliki1
1)
overg. ww.
luisteren.
Mi teke mi yesi aliki san a taki.
Zie:
yee.
Var.:
haliki.
alikiman
znw.
Te a laadiyow e pee, da den alikiman mu de pii fu den sa yee san ai taki.
2)
overg. ww.
gehoorzamen; luisteren naar.
Di mi bali Baa Konisi fu a á go feti anga Baa Tompa, ne a ná aliki mi, bika a go feti.
syn:
yee;
ant:
pasa wan sama mofu;
taanga yesi.
Zie:
lesipeki.
Van: EN.
Etym.:
harken
.
Alimina
znw.
Albina.
Alimina na wan kondee, di de na a se fu san komoto fu Saanan, a mofu wataa.
Zie:
Soolan.
Var.:
Alibina.
alimiyon
znw.
aluminium.
Van: GE.
Etym.:
aluminum
.
alisi
znw.
rijst.
Mi boli alisi fu nyan anga pesi.
alisi boon
znw.
verbrande rijst op de bodem van een pan.
Zie trefwoord: boon.
alisi deke
znw.
water op rijst gegoten voordat het afgekookt is.
Zie trefwoord: alisi.
alisi mii
znw.
rijst molen; apparaat om rijst mee te malen.
Zie trefwoord: mii.
alubu
znw.
uil.
Alubu na wan foo di ain bigi.
Aluku
znw.
De Aluku's van Suriname wonen langs de grens met Frans Guyana.
Den Aluku sama, na wan kulu sama fu Busi Kondee, di e tan a Lawa, na a se fu san komoto fu Saanan.
syn:
Boni Nengee.
Aluku (liba)
znw.
de rivier (ook de Lawa) waar de Aluku's wonen.
Zie trefwoord: Aluku.
opo na amaka
's morgens wakker worden.
Mi abi a gwenti fu begi kai a Masaa Gadu ala mamanten, te mi opo na amaka.
sikeli amaka
overg. ww.
een touw aan een hangmat bevestigen.
Van: AI ?
Etym.:
hamaca
.
Amba
znw.
naam voor een vrouw geboren op zaterdag.
Amba na a nen fu wan uman sama di meke a sataa.
Male:
Kwami.
Zie:
Zie tabel onder:
dei;
Zie tabel onder:
wiki1.
ambaa
znw.
hamer.
Anga wan ambaa wi e sipikii sani fasi.
Zie:
sipikii1.
Van: GE.
Etym.:
hammer
.
ambei
znw.
bijl met een korte steel.
Ambei na wan pikin sowtu akisi fu koti meti.
Zie:
akisi2;
how.
Van: DU.
Etym.:
hand bijl
.
Ameekan
1)
znw.
iemand uit de Verenigde Staten van Amerika; Amerikaan.
Den Ameekan feti puu denseefi a den Ingiisiman ondoo.
Var.:
Ameenkan.
2)
znw.
het land, de Verenigde Staten.
Ameekan na wan gaan kondee fu goontapu, di de na a se fu san dongo a opuse fu Saanan.
Ampuku
znw.
bosgeest.
Ampuku na wan sowtu wenti.
ana
1)
znw.
hand; arm.
Mi abi tin finga a den tu se ana fu mi.
Ponpon na wan sii enke apeesina, ma a di na a moo makiliki fu pii anga ana.
ant:
futu1.
bigi ana
rijk.
Mi dda a bigi ana, bika ai bai san a wani.
ibi ana
financieel welgesteld persoon.
kisi a ana
bedreven in; ervaring hebben; gewend zijn aan.
A man kisi a ana fu lei wagi, bika a nái naki taa wagi moo.
ant:
lasi a ana.
Zie:
gwenti.
lasi a ana
de bedrevenheid kwijtraken.
Di a man tan dii yali a á lei wagi, ne a lasi a ana.
ant:
kisi a ana.
soso ana
met lege handen.
A man go a onti, te a daai kon baka anga soso ana, sondee fu kii wan sani.
2)
znw.
tros bananen.
Mi mma gi mi anga mi sisa wan ana baana fu u paati.
A man booko wan finga bakuba puu na a ana di a be booko na a bosu gi mi.
Zie:
bosu;
finga.
3)
znw.
handvol kleine losse dingen.
Mi teke wan ana kwaka poti a ini wan kan fu nyan.
Van: GE.
Etym.:
hand
.
Anainsi1
znw.
het onderwerp van een volksverhaal; Anainsi.
Te den sama e gi toli, ne den e kai Anainsi nen, wani taki a ná wan tuu toli den e gi.
anainsi2
znw.
spin.
Anainsi na wan meti di abi tyaipi finga moo akaabobi.
Zie:
akaabobi.
Anainsi toli
znw.
volksverhaal; ongelooflijk verhaal; volksverhaal.
Zie trefwoord: toli.
anamu
znw.
tinamoes (tinamidae) 2. rallen (rallidae) (????).
Anamu na wan foo di e tan a busi.
Zie:
mama foo.
Van: AI.
Etym.:
inamu
.
anda
bw.
daar.
Sani dii a pe yu e tan anda moo enke pe mi e tan ya.
ant:
dise;
ya1.
Zie:
ape.
Van: EN.
Etym.:
yonder
.
anga1
1)
vw.
en, samen met.
Mi anga mi mma e go a goon.
Var.:
nanga.
2)
voorz.
plus.
Tin anga aitin, na tin na aitin.
Zie:
leisi2;
toon2.
anga2
1)
voorz.
met; door middel van.
anga ala dati
ondanks dat.
Den á be fende wan enkii fowtu fu kii en so. Ma anga ala dati, toku den begi Gaaman Pilatesi fu kii en gi den. (Ap. 13:28)
2)
voorz.
op.
A didon ne en bedi tapu anga baka.
3)
voorz.
ten tijde van.
Efi i puu den kasaba anga dii mun, den yonkuu ete, den nyanyan ná o bigi.
anga3
znw.
kleren hanger.
Zie trefwoord: angaa.
angaa
1)
znw.
hanger.
Mi poti den koosi na a angaa, ne mi poti den go a ini a koosi kasi.
Var.:
anga.
2)
overg. ww.
ophangen.
Mi angaa a koosi fu mi na a tetei a doo fu dee.
syn:
baala2.
3)
overg. ww.
doden door ophanging.
Van: GE.
Etym.:
hang
.
angii
1)
znw.
honger.
Mamanten angii be kii mi, bika mi á be nyan.
ant:
fuu bee.
Var.:
hangii.
2)
znw.
voedsel schaarste; hongersnood.
Enke u de nownow, da angii booko a Saanan kondee.
angiiten
znw.
periode van hongersnood.
Angiiten be kon na a kondee, fu di ala den goon fu wi be sungu.
Var.:
hangiiten.
3)
overg. ww.
ergens naar verlangen.
Mi e angii fu go tan na Alimina baka.
Van: GE.
Etym.:
hunger
.
angisa
znw.
hoofddoek.
Wan angisa na wan pisi koosi fu tei ede efu fu tyai a sikin.
Zie:
tei ede duku.
saka angisa
znw.
Wan saka angisa na wan pisi koosi fu e tyai fu sibi mofu efu fu sibi sweti.
angooki
znw.
augurk.
Angooki na wan guluntu di e goo anga maka ne en sikin.
Van: DU.
Etym.:
augurk
.
Anitii
znw.
E.B.G. kerk.
Na Anitii abi den moo ipi sikoo anga keliki a ini den Busi Kondee fu Saanan.
Zie:
Koti Bason;
Lomusu;
Paati1.
Van: GE.
Etym.:
Hernhutter
.
ankaa
znw.
anker.
Ne den towe hii fo sipi ankaa a lasi boto a wataa, fu oli a boto, meke a á sa waka esi. (Ap. 27:29)
Van: GE.
Etym.:
anchor
.
anyooka
znw.
slang; fer-de-lance.
Anyooka na wan ogii sowtu sineki di, te a nyan yu, i sa dede wanten wanten so.
Van: AF.
Etym.:
nyoka
.
apaiti
bnw.
heilig.
A sani ya waka leti enke fa Masaa Gadu be piki Jesaja enke wan apaiti takiman fu taki, fi en. (Mt.3:3a)
Van: GE.
Etym.:
apart
.
ape
bw.
daar.
Pe i de na abaase ape, á moi enke pe mi de dise.
ant:
dise;
ya1.
Zie:
anda.
apodon
znw.
soort palmboom.
Apodon na wan pikin toin baaka sii di pina bon e meke.
syn:
pina2.
Zie:
komu;
patawa.
Var.:
apodo.
aputeiki
znw.
apotheek.
Van: DU.
Etym.:
apotheek
.
aseefi
bnw.
hetzelfde; gelijkend.
Da Kooye anga Baa Yowse na aseefi, bika ala den tu gaanengee.
syn:
awan;
ant:
kengi.
asi
znw.
paard.
Asi na wan gaan meti enke kaw.
Zie:
bofoo;
buliki;
kaw2.
Van: EN ?
Etym.:
ass or horse
.
asin
znw.
azijn.
Te i e wasi meti anga asin, da ai puu a sumee fi en.
Van: DU.
Etym.:
azijn
.
asisi
1)
znw.
as.
Asisi na a sani di e fika, te i kaba boon wan udu.
2)
znw.
grijze as.
Asisi na wan kololu di e gei a asisi di boon fika.
syn:
tyuwi.
Van: GE.
Etym.:
ash
.
ati1
znw.
hart, kern.
Efu yu ati nái naki moo, da yu dede.
abi (deki) ati
moed hebben; durven.
Kodyo abi deki ati, wansi a si dede ai go.
Te i de suudati i mu abi deki ati fu go a feti.
ant:
feele.
bun ati
genadig.
Na a bun ati fu a man meke a á fonmi a pikin di a kosi en.
ant:
takuu ati.
lasi ati
ontmoedigd zijn.
Di a man siki te a swaki, ne den sama lasi ati, bika den denki taki a be o dede.
A mma lasi ati di a si taki dii dei kaba a pikin fi en á kon a osu.
ogii ati
kwaad; boos; kwaad.
Na yu enke ogii ati sama, enke takuu tetei di taampu de, á sa poi puu bunbun taki kon a doo. (Mt. 12:34a)
atiboon
znw.
U takuu tetei sineki! Fa u du sabi taki, u mu lon kibii gi a gaan atiboon fu Masaa Gadu di de a pasi e kon? (Mt. 3:7b)
ati2
znw.
hoed.
Te i wei ati a ede, da ai tapu yu ede moi fu san á boon yu.
Zie:
musu2.
Van: EN.
Etym.:
hat
.
ati3
1)
bnw.
heet; hoge temperatuur.
Baka twalufu yuu a san e ati te, ai wani boon yu.
ant:
koo1.
Zie:
faya;
waan.
Var.:
hati1.
2)
bnw.
heet, met peper.
A pepee ati te, mi á poi nyan a nyanyan di mi bai.
Van: EN.
Etym.:
hot
.
ati4
1)
overg. ww.
doet pijn.
Di mi wooko hiihii dei a ini a san, ne mi ede e ati mi.
syn:
nyan.
Var.:
hati2;
yati.
sikin ati
znw.
Den tata fu wi di be de a saafu, be e fii sikin ati.
Di en futu booko, ai bali, bika ai fii sikin ati.
syn:
pen1.
2)
overg. ww.
pijn doen.
A ati mi fa mi si a man e fon a uman.
Te den sani di wan sama abi e ati wan taa sama, da na dyalusu ai dyalusu.
Van: EN.
Etym.:
hurt
.
ati tetei
znw.
aderen bij het hart; aderen rondom het hart.
Zie trefwoord: tetei.
atiboon
znw.
kwaadheid, boosheid, toorn.
Zie trefwoord: ati1.
atiman
znw.
agressief persoon; agressief iemand, die oproer veroorzaakt.
Zie trefwoord: ati1.
atisee
idiofoon.
ideofoon dat 'niezen' beschrijft.
awaa
znw.
oranje gekleurde vrucht.
Awaa na a sii fu wan bon di abi maka te doo.
awaa bon
znw.
Wan awaa bon na wan bon di abi maka ne en hii sikin.
Van: AI.
Etym.:
awara
.
awaa bon
znw.
palm boom; een soort palm boom.
Zie trefwoord: awaa.
awali
znw.
buidelrat.
Awali na wan meti di lobi kisi sama osu foo.
Van: AI.
Etym.:
aware
.
awan
bnw.
gelijk; hetzelfde.
Yu á mu kosi Sa Lomina, bika yu anga en na awan.
ant:
kengi.
Zie:
aseefi.
Var.:
wan.
awansi
vw.
alhoewel; ondanks; zelfs.
Zie trefwoord: winsi1.
awasa
znw.
soort dans of lied.
Awasa na wan dansi di den sama e dansi, te den e Bookode.
Zie:
Bookode.
paata awasa
het dansen van de awasa.
Van: AF.
Etym.:
wasa
.
awiyo
znw.
kleine soort vogel.
Awiyo na wan pikin totii foo enke fiyamba.
ayo
znw.
zwarte mier.
Ayo na wan baaka sowtu mila, di lobi waka tyaipi a lo.
Zie:
baaka mila.
ayole
znw.
reiger.
Ayole na wan foo di sa tan onmen tenti yali sondee fu diingi wataa.
Van: AI.
Etym.:
onore
.
ayun
znw.
ui.
Ayun na wan sani di te i boli nyanyan anga en ai puu a law fu a nyanyan.
Zie:
aginamoto;
fikisin;
magin.
Van: DU.
Etym.:
uien
.
© Copyright SIL 2003