A - a

a1 vnw. voornaamwoord, 3e pers. enkelvoud; hij, zij, het. Lendeman taigi en dda taki, a wani libi anga uman, bika a fii taki a kon bigi. Zie: ai1.
a2 art. enkelvoudig bepaald lidwoord, het. A man e gwe, fu di a pikin umanpikin kon kai en. Zie: den2; wan. Van: EN ? Etym.: the or a .
a3 onoverg. ww. zijn; koppelwerkwoord. Zie trefwoord: na1.
a4 voorz. volgens; bij. Zie trefwoord: na2.
á functiew. negatieve aangever. Zie trefwoord: .
A bigi, baa! Zie trefwoord: bigi. idioom. gebruikt om grote dank uit te drukken.
a fika wan pikin sani fu Gadu Zie trefwoord: fika. idioom. het heeft een haartje gescheeld.
A kai a pasi gi en. Zie trefwoord: kai1. idioom. Alles loopt gesmeerd voor hem.
a lutu fu wan toli Zie trefwoord: toli. idioom. de kern van de zaak.
a mama fu wan toli Zie trefwoord: toli. idioom. de kern van de zaak.
A mangii enke yooka! Zie trefwoord: yooka. idioom. Hij is zo mager als een lat!
a Masaa Gadu Zie trefwoord: Masaa1. idioom. in de hemel.
a ná abi wini Zie trefwoord: wini. idioom. dat heeft geen voordelen.
A ná udu piiti mi! Zie trefwoord: piiti. idioom. Ik heb ook gevoelens!
A sama de e susu ye! Zie trefwoord: susu. idioom. hij kan goed dansen!
A Sweli (Gadu) znw. de orakel god die in DTB woont; orakel god van DTB. Zie trefwoord: sweli1.
A takuu gi en. Zie trefwoord: takuu. idioom. hij zit in de problemen.
A tapu wi oo! Zie trefwoord: tapu2. idioom. avond groet.
abaa 1) onoverg. ww. oversteken. Te yu e abaa sitaati yu mu luku bun fu wagi á naki yu.
kaasi abaa voorz. A man poti a paanga kaasi abaa a boto mofu, ne a sidon.
2) znw. de overkant. Mi teke a boto fu go na abaa, na a taa se fu a liba.
abaase znw. Mi wani go na abaase fu a liba.
3) overg. ww. mistellen; missen. Di yu be e teli den manyan, i abaa wan.
4) voorz. over. Yu á mu dyombo abaa a gotoo. Van: EN. Etym.: abroad .
Abaa Booki znw. naam van een buurt in Paramaribo. Zie trefwoord: booki.
abaa wataa znw. overzee. Zie trefwoord: wataa.
abaase znw. overkant; tegenover; aan de andere kant. Zie trefwoord: abaa.
abani znw. misdadiger; rebel,bandiet. Zie: kiiman2.
Abeni1 znw. naam van een vrouw, geboren op dinsdag. Abeni na a nen fu wan umanpikin di meke a tudewooko. Male: Kwamina. Zie: Zie tabel onder: dei; Zie tabel onder: wiki1.
abeni2 znw. olie lamp. Wan abeni na wan koko lampu, di wi e leti te neti, fu wi osu á dunguu. syn: baana foo; koko lampu. Zie: faya.
I gaan nosu olo enke abeni! Belediging: jij met je grote neusgaten als een olielamp.
abi overg. ww. hebben, bezitten, in het bezit zijn van. Mi ná abi moni, da mi á poi bai sani. Var.: habi. Van: EN. Etym.: have .
(abi) bigi ain Zie trefwoord: ain1. idioom. hij is jaloers; begerig.
abi dee ain Zie trefwoord: ain1. idioom. onbeleefd voortvarend zijn.
abi (deki) ati Zie trefwoord: ati1. idioom. moedig zijn; durven.
abi ede Zie trefwoord: ede1. idioom. intelligent, knap.
abi kiin sikin Zie trefwoord: kiin. idioom. heeft geluk.
(abi) lagi manii Zie trefwoord: lagi. idioom. slechte manieren hebben.
abi leti Zie trefwoord: leti2. idioom. gelijk hebben.
abi takuudu Zie trefwoord: takuu. idioom. gierig zijn.
abii tw. ja. Te yu mma kai yu, da yu mu piki: “Abii!”, fu soi en lesipeki. Zie: ai2; eeye. Var.: iya abii.
adaaya znw. zaklamp.
adalaila znw. rubber of plastieke riem. Zie trefwoord: dalaila.
adongwa znw. Rode brulaap. Adongwa na wan tapu meti enke kesikesi, ma adongwa lebi. syn: babun2; tobiloli. Zie: kesikesi; kwata; mongii.
adudu znw. ?? Adudu na te wan sama siton taka kon bigi, da a langa. syn: manungu. Zie: siton (taka).
adyankoo znw. Zwarte of kalkoen gier. Adyankoo na wan taa nen fu tingi foo di lobi nyan dede sani. syn: nyamasu; tingi foo.
adyosi znw. afscheid groet; adieu. Den go poti den a boto, fu bali adyosi taki, meke Masaa Gadu seigi a waka fu den. (Ap. 15:33) Van: IB. Etym.: adios .
Adyuba znw. naam van een vrouw geboren op maandag. Adyuba na a nen fu wan umanpikin di meke a monde. Male: Kodyo. Zie: Zie tabel onder: dei; Zie tabel onder: wiki1.
adyumadye znw. verdriet; hard huilen; rouw. Namo, mi bali wan gaan adyumadye. Bika ná wan sama be waiti sai fu opo a buku ya ofu fu luku go a ini. (Kon A Kiin 5:4)
Afiba znw. naam voor een vrouw geboren op vrijdag. Afiba na a nen fu wan umanpikin di meke a feeda. Male: Kofi1. Zie: Zie tabel onder: dei; Zie tabel onder: wiki1.
afiingi znw. knoedelsoep (aukaanse soep). Afiingi na wan Ndyuka nyanyan di den e meke anga domii. syn: kwokwo. Zie: domii.
afiingi baafun znw. vloeibare deel van de knoedelsoep. Zie trefwoord: baafun.
afiingi sii znw. deegballen in de knoedelsoep. Zie trefwoord: sii1.
afo znw. over-grootvader of overgrootmoeder. A dda efu a mma fu mi gaandda efu mi gaanmma na mi afo. Zie: tata2; toto3; Zie tabel onder: famii.
den afo znw. syn: den gaandi; den gaansama; den gaanwan; den tata. Van: IB. Etym.: avo .
afokodeei znw. afgoderij. Fu begi sani di á de Masaa Gadu seefi, da na afokodeei. Zie: bonu; gadu2; obiya; wenti; wisi. Var.: afukodeei. Van: DU. Etym.: afgoderij .
afoowii znw. veer. Zie trefwoord: foowii.
afu 1) vnw. de helft; half; een stuk. Di a tyatya a sii, ne afu kai a sikin pasi. Ne pikin foo kon, ne den nyan den. (Mt. 13:4) Var.: hafu.
2) znw. de helft; een deel. Mi booko a beele fu mi leti a mindii gi Sa Lomina afu. Van: GE. Etym.: half .
afu sensi znw. halve cent. Zie: Zie tabel onder: moni. Zie trefwoord: sensi1.
afukati1 znw. advocaat. Wan afukati na wan sama di e taki gi yu, te i go a kuutu. Van: GE. Etym.: advocaat .
afukati2 znw. Avocado. Wan afukati na wan sii fu nyan. Van: GE. Etym.: avocado .
afukodeei znw. Zie trefwoord: afokodeei.
afuliki bw. na een poosje. Di Baa Soli mandii gwe afuliki a doo baka.
afupasi bw. halverwege. Luku de, a man de sete a osu, ma a fika afupasi, bika a ná abi moni sai. (Lk. 14:29) Van: GE. Etym.: half path .
agaa1 znw. Falconidae, or Pandionidae such as the hawk, eagle, falcon; caracara; or kite; raptor}. Wan agaa na wan foo di e fee a tapu, da te a saka kon a yu osu, da ai fufuu sani. Zie: ngonini. Var.: aka.
fufuu enke agaa stelen als havikken. Van: EN or AI. Etym.: hawk or caracara .
agaa2 znw. balletje in het patroon van een geweer(Hagel). Te wan sama sutu wan meti anga wan goni, da na den agaa e komoto a ini a goni go kisi a meti. Zie: katusu; kuguu; lai3.
agana znw. heup.
agaw taya znw. soort eetbare plant; soort eetbare taro plant. Zie trefwoord: taya2.
agba znw. kin. Zie: alaka; baiba; kakumbe; tooto1.
ageisi toli znw. gelijkenis; figuurlijk gebruikt verhaal om een regel te leren. Namo Masaa Jesesi gi den ete wan taa ageisi toli fu soi fa a Nyun Tii fu Masaa Gadu de. A taki: “A de leti enke wan basi di be teke wan sii fi en, go tyatya ne en goon.” (Mt. 13:34) Zie: gei; toli.
agina saka znw. jute zak. Zie trefwoord: saka2.
aginamoto znw. smaak versterker. Te i e boli nyanyan, na a aginamoto e switi a nyanyan. Zie: ayun; baaka pepee; fikisin; magin. Van: CH. Etym.: ayinomoto .
agu znw. getemd varken. Agu na wan meti di gei pingo, ma a nái tan a busi enke pingo. Zie: pakila; pingo. Van: EN. Etym.: hog .
agu tee znw. staart van een varken. Zie trefwoord: tee1.
aguti znw. agouti (lijkt op een konijn). Aguti na a seefi meti enke konkoni, di lobi nyan sama kasaba a den goon. syn: konkoni. Zie: ginipi; he; mabula. Van: IB. Etym.: aguti .
agwago znw. doornige plant. Ne den suudati teke wan tetei di gei agwago maka, ne den beei en kon enke wan kownu ati. (Jn. 19:2)
ai1 pn + func. Een samentrekking van de 3de persoon enkelv. pers. vnw. met het aspektpartikel e. Sa Lomina á wani tan moo, ai gwe. Zie: a1; e.
ai2 bw. ja. Di a boi akisi mi efu mi o gwe, ne mi taki: “Ai”. syn: eeye; ant: nono. Zie: abii.
ai3 znw. oog. Zie trefwoord: ain1.
ai4 znw. kleur. Zie trefwoord: ain2.
ai5 znw. korrel rijst of mais etc. Zie trefwoord: ain3.
Ai pina enke keliki alata. Zie trefwoord: pina1. idioom. Hij is zo arm als een kerk rat.
Ai pompu ye! Zie trefwoord: pompu. idioom. Hij is moedig.
Aids znw. AIDS. Efi i go a bedi anga wan uman efu wan man di abi Aids kaba, da i sa kisi a Aids siki. Aids na wan siki di e kisi yu tu, te a buulu fu a sama di abi Aids kon a ini i buulu. Var.: Sida. Van: EN. Etym.: AIDS .
aiko pesi znw. gele split erwten. Zie trefwoord: pesi.
ain1 znw. oog. Anga mi tu ain mi e si sani. Var.: ai.
(abi) bigi ain begerig zijn, jaloers zijn op. Baa Kodyo abi bigi ain a sama sani tapu.
booko ain gi wan sama knipogen. Den yongu boi fu disi ten lobi booko ain gi pikin uman. syn: kii ain gi wan sama; pingi ain gi wan sama.
de anga ain wakker zijn; alert zijn. A pikin á siibi, a de anga ain. ant: didon; siibi.
abi dee ain onbeschaamd, vrijpostig. Te wan sama e du sani gaangaan sondee sen, da den e taki a sama de abi dee ain. ant: sen.
fiingi wan ain a wan sani vluchtig naar iets kijken.
gaasi fu ain oogappel. Sa Lomina na Baa Kodyo gaasi fu ain. syn: wan sama wan ain kalu.
I gaan ain enke awaa koko! Bel: Jij met je grote ogen als een awarra!
I gaan ain enke kuguu! Bel: jij met je grote ogen als een kanonskogel!
I gaan ain enke patawa (sii)! Bel: jij met je grote ogen als een patawa!
I lontu ain enke yowka! Bel: jij met je ronde ogen als een knikker!
iti ain a wan sani iets nagaan; controleren. Te i go a Ndyuka, iti ain a mi osu gi mi, baa!
kii ain gi wan sama knipogen. Den yongu boi fu disi ten lobi kii ain gi pikin uman. syn: booko ain gi wan sama; meke ain gi wan sama; pingi ain gi wan sama.
kiinkiin ain wakker. Te wan sama de kiinkiin ain, da a nái siibi. Zie: de anga ain.
meke ain gi wan sama naar iemand knipogen. syn: kii ain gi wan sama.
pingi ain gi wan sama knipogen. Den yongu boi fu disi ten lobi pingi ain gi pikin uman. syn: booko ain gi wan sama; kii ain gi wan sama.
puu ain negeren; stilzwijgend voorbijgaan.
tyai doo ain onderschatten.
bon fu ain znw. syn: tapu ain; ant: ondoo ain.
buba ain uwii znw.
gaasi fu ain znw. oogappel.
kiin ain znw.
ogii ain znw.
gi ogii ain boze oog dat iemand ziek kan maken.
luku ogii ain iemand streng, kwaad aankijken; gemeen kijken als een waarschuwing. Di a pikin e du wan sani di á bun, ne a mma luku en ogii ain, fu a sa fika a sani di ai du.
ondoo ain znw. ant: tapu ain.
sikeli ain znw. Te wan sama abi sikeli ain, da tu ain fi en e kengi. Var.: sikweli ain.
(luku anga) sikeli ain boze jaloezie; iemand met een scheel oog aankijken. Te wan sama ati boon efu te ai dyalusu, da ai luku anga sikeli ain.
soo ain znw.
tapu ain znw. syn: bon fu ain; ant: ondoo ain.
tapu ain uwii znw.
wataa ain znw. Van: EN. Etym.: eye .
ain2 znw. kleur. Na wan sukaati ain empi mi wei go na a toow. syn: kololu. Var.: ai4. Van: EN. Etym.: eye .
ain3 znw. rijstkorrel of mais korrel etc. Mi teke tu ain kalu fu towe gi den foo fu nyan. syn: sii1. Var.: ai5.
wan sama wan ain kalu oogappel. Sa Lomina na Baa Kodyo wan ain kalu, bika a nái meke sipowtu anga en. syn: gaasi fu ain.
alisi ain znw.
ain uwii buba znw. ooglid. Zie trefwoord: buba.
Aiti1 1) znw. Haitiaan; mensen van het Carribische eiland Haiti. Den Aiti na den sama di komoto na a moo pina kondee na a pisi wataa fu ondoose fu Ameekan. Var.: Haiti.
2) znw. het Caraibische land Haiti. Aiti na a moo pina kondee fu a hii pisi fu goontapu pe a de.
aiti2 telw. acht. Zie trefwoord: aitin.
aitin telw. acht. Te i teli doo seibin, da na aitin yu o kisi. Zie: Zie tabel onder: nombuu. Var.: aiti2.
aitin dunsu telw. Aitin toon wan dunsu, na aitin dunsu.
aitin ondoo telw. Aitin toon wan ondoo, na aitin ondoo.
aitin yuu ten znw. acht uur. Zie: Zie tabel onder: yuu1.
aitintenti telw. Tin leisi aitin, na aitintenti.
tin na aitin telw. Tin anga aitin, na tin na aitin.
aitin dunsu telw. achtduizend. Zie: Zie tabel onder: nombuu. Zie trefwoord: aitin.
aitin mun (fu baka yali) znw. augustus. Zie: Zie tabel onder: mun.
aitin ondoo telw. achthonderd. Zie: Zie tabel onder: nombuu. Zie trefwoord: aitin.
aitintenti telw. tachtig. Zie: Zie tabel onder: nombuu. Zie trefwoord: aitin.
aka znw. havik; valk, arend. Zie trefwoord: agaa1.
akaa znw. geest; ziel. Te wan sama akaa gwe a Gadu, da a dede a goontapu ya. Zie: jeje; yooka. Van: AF. Etym.: akra .
akaabobi znw. vogelspin, tarantula; Aviculariidae, O.Orthognatha. Akaabobi na wan gaan baaka anainsi. syn: busi anainsi. Zie: anainsi2.
akaawii znw. lapje (om vaat te wassen). Anga wan akaawii wi e wasi tyobo sani.
akada znw. slangen soort. Wan akada na wan sineki di lobi tan a ini bon. Zie: mboma.
akale znw. wormpje in maripa pit. Akale na wan pikin woon di e tan a ini maipa sii. Zie: maipa; woon.
akami znw. Akami; trompet vogel. Akami na wan foo di e tan a busi, da en futu langa. Var.: kami.
I langa futu enke akami! Bel: jij met je lange voeten als een trompet vogel! Van: AI. Etym.: akami .
akantaasi znw. termieten nest. Akantaasi na wan sowtu nesi fu udulosu di Ndyuka sama e feele fu muliki, bika a sa du ogii anga yu. Zie: mila; udulosu. Var.: kantaasi.
akisi1 1) [akísi] overg. ww. vragen, informeren, navragen. Yu mu akisi gaansama, te yu á sabi wan sani. ant: piki1. Zie: fini wan sama.
akisi sama iemands hand vragen ten huwelijk. Na di den akisi sama a uman gi mi fosi mi anga en go tan na awan osu.
2) znw. vraag. Mi poti wan akisi gi en tapu san a taki, ma a á poi piki mi. ant: piki1. Van: EN. Etym.: ask .
akisi2 [akìsi] znw. bijl. Wan akisi na wan sani fu koti udu. Van: EN. Etym.: ax .
(Akisi) Lebiman de a tapu. (Piki) Awaa. Zie trefwoord: awaa. idioom. raadsel: wie is die rode man daarboven?
akisi mofu Zie trefwoord: mofu. idioom. iets terug verwachten voor een verleende dienst.
akisi paadon Zie trefwoord: paadon. idioom. vergeving vragen; opbiechten.
akisi sama Zie trefwoord: akisi1. idioom. de stap vlak voordat een huwelijk wordt gesloten.
Akuba znw. naam voor een vrouw geboren op woensdag. Akuba na a nen fu wan umanpikin di meke a diidewooko. Male: Kwaku. Zie: Zie tabel onder: dei; Zie tabel onder: wiki1.
Dyu Akuba znw.
Akuli znw. tot voor kort een beledigende term voor hindoestanen. Zie trefwoord: Kuli.
Akwenda1 znw. geest; boze geest. Den Ndyuka sama taki Akwenda na wan satu didibii, di abi tu se: wanse libisama anga wanse udu. syn: Bakuu1; Legwa.
akwenda2 znw. klein persoon; liliputter; dwerg. Na wan sama di satu, den e kai: “akwenda”. syn: bakuu2; sandopi.
Akwenda, mi de a hei. Uitdaging: He, dwerg, ik ben hier boven!
Akwenda, mi de a hei. Zie trefwoord: hei1. idioom. Uitdaging: he dwerg, ik ben hierboven.
ala bnw. allemaal, elk, ieder, allen. Ala sama fu goontapu meke komoto a mama bee. Mi abi a gwenti fu begi kai a Masaa Gadu ala mamanten, te mi opo na amaka. Di a dda kii a Nengee, ne a toon kunu gi den na a bee, bika ala sama fu a bee de e dede. Wan uman di e go anga ala man a bedi e motyo. Zie: alafiya; fiya; somen. Var.: alamala. Van: GE. Etym.: all .
ala fu dati bw. dat allemaal. Zie trefwoord: aladati.
ala pe bw. waar dan ook; overal; waar ook maar; overal. Zie trefwoord: pe.
Alabii znw. de Arabieren. Den Alabii na den sama fu wan kondee, di de na a se fu Isalaili kondee. Zie: Kuli.
Alabii tongo znw. Na Alabii tongo den e taki, na a moo gaan kondee di e meke oli.
Alabii tongo znw. verwijzend naar de Arabische taal. Zie trefwoord: Alabii.
aladati bw. dat allemaal. A boi taigi en mma taki, a ná abi sikoo, ma aladati a koli ai koli en. Var.: ala fu dati. Van: EN. Etym.: all that .
aladiyon znw. radio. Zie trefwoord: laadiyow.
alafiya vnw. allemaal; allen. Den manyan lepi te, alafiya losi kai. Saanan Kondee na fu wi alafiya. Beina ala den Kuli fiya e seli a wowoyo. Zie: ala; fiya.
alaka znw. kin. Zie: agba; baiba; kakumbe; tooto1.
alama znw. bekken om kleren uit te wassen. A ini a gaan alama wi e wasi koosi. syn: beki; besini. Zie: boketi.
alamala bnw. allen; elk; iedereen. Zie trefwoord: ala.
alanya znw. zure citrus vrucht. Alanya na wan sani enke apeesina, ma a di na ai tesi taa fasi. Zie: apeesina; lemiki; ponpon; situun. Var.: suwa alanya. Van: GE. Etym.: oranje .
alasi a wataa Zie trefwoord: wataa. idioom. heldere glazen plaat.
alasitiki znw. elastieken ring.
alata znw. rat. Alata anga moisi moisi gei, ma a di alata moo bigi. Zie: moisi moisi. Var.: lata.
fufuu enke alata stelen als ratten.
den lata kinderen. Te wan sama akisi yu taki: “Fa fu den lata?”, wani taki: “Fa fu den pikin fi yu?” Van: GE. Etym.: rat .
alateiti bw. altijd. Alateiti i weki mamanten, da i mu gi den sama: “Molugu”! syn: alaten; ant: noiti. Van: DU. Etym.: altijd .
alaten bw. als, wanneer; altijd. Alaten alen kai, mi e kisi wataa fu diingi. syn: alateiti; ant: noiti. Van: EN. Etym.: all time .
aleke 1) znw. soort van Aukaanse dans of lied. Aleke na wan piisii dansi di den sama e dansi, da den e waka a lo.
2) znw. lied. Den sama e singi aleke e meke piisii na a Bookode fesa.
aleke futu Zie trefwoord: futu1. idioom. goede Aleke danser.
alen znw. regen. A alen kai te, a hii kondee sungu.
alenten znw. Te alenten, da alen e kai ipi. ant: dee weli; deeten. Zie: fuudu; gaan wataa.
filifili alen znw. motregen; lichte regen. Van: GE. Etym.: rain .
alen baaka Zie trefwoord: baaka. idioom. het dreigt te gaan regenen.
alen koosi znw. regenmantel; regenjas. Zie trefwoord: koosi.
alen wataa znw. regenwater. Zie trefwoord: wataa.
alenten znw. regen seizoen. Zie trefwoord: alen.
ali 1) overg. ww. trekken. Wi ali a boto subi Gaan Peegudu Sula. Var.: hali.
ali boo ademhalen; inhaleren. Ala sama di e libi musu fu ali boo.
2) overg. ww. verlengen; vergroten. Mi dda ali a osu go anga baka moo, bika a be nyoni.
3) overg. ww. masseren. Te i wooko taanga tumisi, da i mu ali i sikin. Van: EN. Etym.: haul .
ali ali znw. hark. Zie trefwoord: aliki2.
ali boo Zie trefwoord: boo1. idioom. adem halen.
ali boto Zie trefwoord: boto1. idioom. touw om een boot mee vast te maken.
ali sikin 1) overg. ww. lichaams massage. Zie trefwoord: sikin.
2) Zie trefwoord: sikin. idioom. slaan; klappen.
ali tabaka (a nosu) Zie trefwoord: tabaka. idioom. tabak snuiven.
ali tiki Zie trefwoord: tiki. idioom. stokjes trekken.
Alibina znw. Albina. Zie trefwoord: Alimina.
aliki1 1) overg. ww. luisteren. Mi teke mi yesi aliki san a taki. Zie: yee. Var.: haliki.
alikiman znw. Te a laadiyow e pee, da den alikiman mu de pii fu den sa yee san ai taki.
2) overg. ww. gehoorzamen; luisteren naar. Di mi bali Baa Konisi fu a á go feti anga Baa Tompa, ne a ná aliki mi, bika a go feti. syn: yee; ant: pasa wan sama mofu; taanga yesi. Zie: lesipeki. Van: EN. Etym.: harken .
aliki2 znw. hark. Anga aliki, mi e sibi mi peesi mamanten. Zie: sisibi. Var.: ali ali.
alikiman znw. luisteraars; publiek. Zie trefwoord: aliki1.
Alimina znw. Albina. Alimina na wan kondee, di de na a se fu san komoto fu Saanan, a mofu wataa. Zie: Soolan. Var.: Alibina.
alimiyon znw. aluminium. Van: GE. Etym.: aluminum .
alisi znw. rijst. Mi boli alisi fu nyan anga pesi.
kaabu alisi gezaaide rijst met aarde bedekken. Zie: paandi.
alisi deke znw.
fon alisi overg. ww. rijst stampen.
masi alisi overg. ww.
mokisa alisi znw.
papa alisi znw.
pesi anga alisi znw. Alisi anga pesi na wan nyanyan di ala sama sabi.
sawtu alisi znw. syn: mokisa alisi.
soso alisi znw. Van: GE. Etym.: rice .
alisi ain znw. ongepelde rijstkorrel. Zie trefwoord: ain3.
alisi anga okoo znw. rijst in okra soep. Zie trefwoord: okoo.
alisi anga wataa znw. rijst gekookt in water. Zie trefwoord: wataa.
alisi boon znw. verbrande rijst op de bodem van een pan. Zie trefwoord: boon.
alisi buba znw. rijst schil of kaf; rijst kaf. Zie trefwoord: buba.
alisi deke znw. water op rijst gegoten voordat het afgekookt is. Zie trefwoord: alisi.
alisi mii znw. rijst molen; apparaat om rijst mee te malen. Zie trefwoord: mii.
aloliki znw. zoetwater vis. syn: dataa fisi.
alubu znw. uil. Alubu na wan foo di ain bigi.
Aluku znw. De Aluku's van Suriname wonen langs de grens met Frans Guyana. Den Aluku sama, na wan kulu sama fu Busi Kondee, di e tan a Lawa, na a se fu san komoto fu Saanan. syn: Boni Nengee.
Aluku (liba) znw.
Aluku (tongo) znw.
Aluku (liba) znw. de rivier (ook de Lawa) waar de Aluku's wonen. Zie trefwoord: Aluku.
Aluku (tongo) znw. Aluku taal. Zie trefwoord: Aluku.
Alukuyan znw. Wayana Indianen van Suriname. Alukuyan na wan kulu Ingii, di e tan te a opu, a ini den Busi Kondee. Zie: Aluwaka; Awayaikule; Ingii; Kiibisi; Tiiyo.
Aluma Bakaa znw. persoon van Duitse afkomst. Zie trefwoord: Bakaa.
Aluwaka znw. Arawak Indianen. Aluwaka na wan kulu Ingii. Zie: Alukuyan; Awayaikule; Ingii; Kiibisi; Tiiyo. Van: GE. Etym.: Arawak .
amaka znw. hangmat. Te mi didon na amaka, mi lobi doodoi. Zie: bedi; gaiden; kalambu; siibipe.
opo na amaka 's morgens wakker worden. Mi abi a gwenti fu begi kai a Masaa Gadu ala mamanten, te mi opo na amaka.
sikeli amaka overg. ww. een touw aan een hangmat bevestigen. Van: AI ? Etym.: hamaca .
amaka lobi znw. erotische liefde. Zie trefwoord: lobi1.
amaka tetei znw. touw voor de hangmat. Zie trefwoord: tetei.
Amba znw. naam voor een vrouw geboren op zaterdag. Amba na a nen fu wan uman sama di meke a sataa. Male: Kwami. Zie: Zie tabel onder: dei; Zie tabel onder: wiki1.
ambaa znw. hamer. Anga wan ambaa wi e sipikii sani fasi. Zie: sipikii1. Van: GE. Etym.: hammer .
ambaa basi znw. de voorzitter. Zie trefwoord: basi2.
ambei znw. bijl met een korte steel. Ambei na wan pikin sowtu akisi fu koti meti. Zie: akisi2; how. Van: DU. Etym.: hand bijl .
Ameekan 1) znw. iemand uit de Verenigde Staten van Amerika; Amerikaan. Den Ameekan feti puu denseefi a den Ingiisiman ondoo. Var.: Ameenkan.
Ameekan (tongo) znw.
2) znw. het land, de Verenigde Staten. Ameekan na wan gaan kondee fu goontapu, di de na a se fu san dongo a opuse fu Saanan.
Ameekan dala znw. Amerikaanse dollar. Zie trefwoord: dala1.
Ameekan (tongo) znw. de taal die de Amerikanen spreken, Amerikaans Engels. Zie trefwoord: Ameekan.
Ameenkan znw. Amerikaan. Zie trefwoord: Ameekan.
Ampuku znw. bosgeest. Ampuku na wan sowtu wenti.
ana 1) znw. hand; arm. Mi abi tin finga a den tu se ana fu mi. Ponpon na wan sii enke apeesina, ma a di na a moo makiliki fu pii anga ana. ant: futu1.
bigi ana rijk. Mi dda a bigi ana, bika ai bai san a wani.
ibi ana financieel welgesteld persoon.
kisi a ana bedreven in; ervaring hebben; gewend zijn aan. A man kisi a ana fu lei wagi, bika a nái naki taa wagi moo. ant: lasi a ana. Zie: gwenti.
lasi a ana de bedrevenheid kwijtraken. Di a man tan dii yali a á lei wagi, ne a lasi a ana. ant: kisi a ana.
soso ana met lege handen. A man go a onti, te a daai kon baka anga soso ana, sondee fu kii wan sani.
baka ana znw. ant: bee ana.
wasi wan sama baka ana Baa Kodyo wasi Sa Lomina wan baka ana, bika a kosi en langa.
bee ana znw. ant: baka ana.
impi ana znw.
koko ana znw.
neki ana znw.
ondoo ana znw. oksel.
tapu ana znw.
tiki ana znw.
udu ana znw. syn: taka.
2) znw. tros bananen. Mi mma gi mi anga mi sisa wan ana baana fu u paati. A man booko wan finga bakuba puu na a ana di a be booko na a bosu gi mi. Zie: bosu; finga.
3) znw. handvol kleine losse dingen. Mi teke wan ana kwaka poti a ini wan kan fu nyan. Van: GE. Etym.: hand .
Anainsi1 znw. het onderwerp van een volksverhaal; Anainsi. Te den sama e gi toli, ne den e kai Anainsi nen, wani taki a ná wan tuu toli den e gi.
koni enke Anainsi zo slim als Anainsi.
anainsi2 znw. spin. Anainsi na wan meti di abi tyaipi finga moo akaabobi. Zie: akaabobi.
busi anainsi znw. syn: akaabobi. Van: AF. Etym.: anansi .
Anainsi kisi wan sama Zie trefwoord: kisi1. idioom. kramp; verdoving vanwege tekort aan bloed circulatie.
anainsi tetei znw. web van een spin. Zie trefwoord: tetei.
Anainsi toli znw. volksverhaal; ongelooflijk verhaal; volksverhaal. Zie trefwoord: toli.
anamu znw. tinamoes (tinamidae) 2. rallen (rallidae) (????). Anamu na wan foo di e tan a busi. Zie: mama foo. Van: AI. Etym.: inamu .
anda bw. daar. Sani dii a pe yu e tan anda moo enke pe mi e tan ya. ant: dise; ya1. Zie: ape. Van: EN. Etym.: yonder .
anga1 1) vw. en, samen met. Mi anga mi mma e go a goon. Var.: nanga.
2) voorz. plus. Tin anga aitin, na tin na aitin. Zie: leisi2; toon2.
anga2 1) voorz. met; door middel van.
anga ala dati ondanks dat. Den á be fende wan enkii fowtu fu kii en so. Ma anga ala dati, toku den begi Gaaman Pilatesi fu kii en gi den. (Ap. 13:28)
dede anga wan sani geheim of wrok in je hart houden tot dat je sterft.
go anga baka terug gaan. A kondee e go anga baka, bika wi e pina namo. ant: go anga fesi. Zie: go anga bansa.
go anga bansa verbreden; naar de zijkant gaan. Mi o baala a osu fu mi moo go anga bansa. Zie: go anga baka; go anga fesi.
go anga fesi vooruitgaan; verder komen; naar voren gaan; vooruit komen. A kondee e go anga fesi, bika ala sani bunkopu now. ant: go anga baka. Zie: go anga bansa.
2) voorz. op. A didon ne en bedi tapu anga baka.
3) voorz. ten tijde van. Efi i puu den kasaba anga dii mun, den yonkuu ete, den nyanyan ná o bigi.
anga3 znw. kleren hanger. Zie trefwoord: angaa.
anga ala dati Zie trefwoord: anga2. idioom. ondanks dat.
anga makandii Zie trefwoord: makandii. idioom. samen; tegen een ander.
angaa 1) znw. hanger. Mi poti den koosi na a angaa, ne mi poti den go a ini a koosi kasi. Var.: anga.
2) overg. ww. ophangen. Mi angaa a koosi fu mi na a tetei a doo fu dee. syn: baala2.
3) overg. ww. doden door ophanging. Van: GE. Etym.: hang .
angii 1) znw. honger. Mamanten angii be kii mi, bika mi á be nyan. ant: fuu bee. Var.: hangii.
angii fu si wan sama Mi e angii fu si Sa Yosenki.
2) znw. voedsel schaarste; hongersnood. Enke u de nownow, da angii booko a Saanan kondee.
angiiten znw. periode van hongersnood. Angiiten be kon na a kondee, fu di ala den goon fu wi be sungu. Var.: hangiiten.
3) overg. ww. ergens naar verlangen. Mi e angii fu go tan na Alimina baka. Van: GE. Etym.: hunger .
angii fu si wan sama Zie trefwoord: si. idioom. iemand graag weer willen zien; iemand missen.
angisa znw. hoofddoek. Wan angisa na wan pisi koosi fu tei ede efu fu tyai a sikin. Zie: tei ede duku.
saka angisa znw. Wan saka angisa na wan pisi koosi fu e tyai fu sibi mofu efu fu sibi sweti.
angooki znw. augurk. Angooki na wan guluntu di e goo anga maka ne en sikin. Van: DU. Etym.: augurk .
Anitii znw. E.B.G. kerk. Na Anitii abi den moo ipi sikoo anga keliki a ini den Busi Kondee fu Saanan. Zie: Koti Bason; Lomusu; Paati1. Van: GE. Etym.: Hernhutter .
ankaa znw. anker. Ne den towe hii fo sipi ankaa a lasi boto a wataa, fu oli a boto, meke a á sa waka esi. (Ap. 27:29) Van: GE. Etym.: anchor .
anyooka znw. slang; fer-de-lance. Anyooka na wan ogii sowtu sineki di, te a nyan yu, i sa dede wanten wanten so. Van: AF. Etym.: nyoka .
apaiti bnw. heilig. A sani ya waka leti enke fa Masaa Gadu be piki Jesaja enke wan apaiti takiman fu taki, fi en. (Mt.3:3a) Van: GE. Etym.: apart .
ape bw. daar. Pe i de na abaase ape, á moi enke pe mi de dise. ant: dise; ya1. Zie: anda.
apeesina znw. sinasappel. Apeesina na wan sii di e gei alanya, ma a di na ai tesi taa fasi enke alanya. Zie: alanya; lemiki; ponpon; situun. Var.: peesina. Van: DU. Etym.: sinaasappel .
apinti znw. drum. Zie trefwoord: apintin.
apintin znw. drum. Var.: apinti.
apodo znw. soort palm. Zie trefwoord: apodon.
apodon znw. soort palmboom. Apodon na wan pikin toin baaka sii di pina bon e meke. syn: pina2. Zie: komu; patawa. Var.: apodo.
apodon sii znw. palm zaad.
aputeiki znw. apotheek. Van: DU. Etym.: apotheek .
aseefi bnw. hetzelfde; gelijkend. Da Kooye anga Baa Yowse na aseefi, bika ala den tu gaanengee. syn: awan; ant: kengi.
asi znw. paard. Asi na wan gaan meti enke kaw. Zie: bofoo; buliki; kaw2. Van: EN ? Etym.: ass or horse .
asin znw. azijn. Te i e wasi meti anga asin, da ai puu a sumee fi en. Van: DU. Etym.: azijn .
asisi 1) znw. as. Asisi na a sani di e fika, te i kaba boon wan udu.
2) znw. grijze as. Asisi na wan kololu di e gei a asisi di boon fika. syn: tyuwi. Van: GE. Etym.: ash .
ati1 znw. hart, kern. Efu yu ati nái naki moo, da yu dede.
abi (deki) ati moed hebben; durven. Kodyo abi deki ati, wansi a si dede ai go. Te i de suudati i mu abi deki ati fu go a feti. ant: feele.
boo fu ati hart.
boon ati boos.
bun ati genadig. Na a bun ati fu a man meke a á fonmi a pikin di a kosi en. ant: takuu ati.
dyombo ati onrustig zijn.
gi (deki) ati bemoedigen. Zie: oli kaw tee gi wan sama.
lasi ati ontmoedigd zijn. Di a man siki te a swaki, ne den sama lasi ati, bika den denki taki a be o dede. A mma lasi ati di a si taki dii dei kaba a pikin fi en á kon a osu.
ná abi (deki) ati laf zijn; verlegen zijn. Kodyo ná abi ati, bika a á poi kii a sineki. syn: feele; ant: abi (deki) ati.
ogii ati kwaad; boos; kwaad. Na yu enke ogii ati sama, enke takuu tetei di taampu de, á sa poi puu bunbun taki kon a doo. (Mt. 12:34a)
oli na ati een wrok tegen iemand hebben.
piiti ati bezorgd zijn.
safu ati medelijden hebben; teergevoelig zijn. ant: taanga ati.
saka ati nederig zijn.
taanga ati wraakzuchtig; haten. ant: safu ati.
takuu ati kwaadaardig zijn. ant: bun ati. Zie: buusen.
tei ati volhouden; moed houden.
atiboon znw. U takuu tetei sineki! Fa u du sabi taki, u mu lon kibii gi a gaan atiboon fu Masaa Gadu di de a pasi e kon? (Mt. 3:7b)
atiman znw. ant: feeleman. Zie: toobiman. Van: EN. Etym.: heart .
ati2 znw. hoed. Te i wei ati a ede, da ai tapu yu ede moi fu san á boon yu. Zie: musu2. Van: EN. Etym.: hat .
ati3 1) bnw. heet; hoge temperatuur. Baka twalufu yuu a san e ati te, ai wani boon yu. ant: koo1. Zie: faya; waan. Var.: hati1.
san ati vroege middag (van 12-3 p.m). syn: mindii dei; twalufu yuu. Zie: bakadina.
2) bnw. heet, met peper. A pepee ati te, mi á poi nyan a nyanyan di mi bai. Van: EN. Etym.: hot .
ati4 1) overg. ww. doet pijn. Di mi wooko hiihii dei a ini a san, ne mi ede e ati mi. syn: nyan. Var.: hati2; yati.
wan sama tongo ati scherpe stem. A sama de tongo ati ye! Zie: taanga.
sikin ati znw. Den tata fu wi di be de a saafu, be e fii sikin ati. Di en futu booko, ai bali, bika ai fii sikin ati. syn: pen1.
2) overg. ww. pijn doen. A ati mi fa mi si a man e fon a uman. Te den sani di wan sama abi e ati wan taa sama, da na dyalusu ai dyalusu. Van: EN. Etym.: hurt .
ati boon Zie trefwoord: boon. idioom. kwaad zijn.
ati osu znw. ziekenhuis. Zie trefwoord: osu.
ati tetei znw. aderen bij het hart; aderen rondom het hart. Zie trefwoord: tetei.
atiboon znw. kwaadheid, boosheid, toorn. Zie trefwoord: ati1.
atiman znw. agressief persoon; agressief iemand, die oproer veroorzaakt. Zie trefwoord: ati1.
atisee idiofoon. ideofoon dat 'niezen' beschrijft.
meke tisee onoverg. ww.
awaa znw. oranje gekleurde vrucht. Awaa na a sii fu wan bon di abi maka te doo.
(Akisi) Lebiman de a tapu. (Piki) Awaa. raadsel; Wie is de rode man daar in de hoogte die awara's plukt?
I gaan ain enke awaa koko! Belediging: jij met je grote ogen als een awara.
awaa bon znw. Wan awaa bon na wan bon di abi maka ne en hii sikin. Van: AI. Etym.: awara .
awaa bon znw. palm boom; een soort palm boom. Zie trefwoord: awaa.
awaa koko znw. awara vrucht. Zie trefwoord: koko2.
awaa maka znw. doornen op de awara boom. Zie trefwoord: maka.
awali znw. buidelrat. Awali na wan meti di lobi kisi sama osu foo. Van: AI. Etym.: aware .
awan bnw. gelijk; hetzelfde. Yu á mu kosi Sa Lomina, bika yu anga en na awan. ant: kengi. Zie: aseefi. Var.: wan.
awansi vw. alhoewel; ondanks; zelfs. Zie trefwoord: winsi1.
awasa znw. soort dans of lied. Awasa na wan dansi di den sama e dansi, te den e Bookode. Zie: Bookode.
paata awasa het dansen van de awasa. Van: AF. Etym.: wasa .
Awayaikule znw. Akurio Indiaan van Suriname. Awayaikule na wan kulu Ingii, di e tan te a opu, a ini busi. Zie: Alukuyan; Aluwaka; Ingii; Kiibisi; Tiiyo.
I gaan futu enke Awayaikule! Bel: jij met je grote voeten als een Akurio!
awinsi vw. no matter. Zie trefwoord: winsi1.
awiyo znw. kleine soort vogel. Awiyo na wan pikin totii foo enke fiyamba.
ayee znw. ijzer. Anga ayee den e meke akisi. syn: insii. Zie: loto2; siton.
ayee anga ayee ijzer met ijzer smeden.
ayee anga ayee Zie trefwoord: ayee. idioom. oog om oog, tand om tand.
ayo znw. zwarte mier. Ayo na wan baaka sowtu mila, di lobi waka tyaipi a lo. Zie: baaka mila.
ipi enke ayo het zwermt er van de mieren(???).
ayo uku znw. vishaak. Zie trefwoord: uku1.
ayole znw. reiger. Ayole na wan foo di sa tan onmen tenti yali sondee fu diingi wataa. Van: AI. Etym.: onore .
ayomanali znw. limonade. Ayomanali na aseefi enke seli di den e diingi. Zie: kowla; seli2; sofu. Var.: yomanali. Van: DU. Etym.: lemonade .
ayun znw. ui. Ayun na wan sani di te i boli nyanyan anga en ai puu a law fu a nyanyan. Zie: aginamoto; fikisin; magin. Van: DU. Etym.: uien .
© Copyright SIL 2003