O - o
o
aux. v.
toekomstige tijd vnw.
Te mi o gwe, da a taa man o kon.
Zie:
sa2.
obiyaman
znw.
medicijnman.
Van: AF.
Etym.:
ubio
.
obo
overg. ww.
open.
Zie trefwoord: opo.
odi
znw.
groet.
Te Ndyuka sama taki: U miti oo! Da na odi den e gi yu.
gi odi
groeten.
Te i si wan sama, da a fosi sani di yu e du, da na gi yu e gi en odi.
syn:
bali odi.
Van: EN ?
Etym.:
howdy
.
odoo
znw.
spreekwoord; gezegde.
A man koti wan odoo gi a taawan taki: Mongo anga mongo nái miti, ma sama anga sama e miti.
syn:
nongo.
odu
znw.
hout; boom.
Zie trefwoord: udu.
ofisii
znw.
officier.
Ne den go a Masaa Jesesi, go begi en tangi tangi fu a kon go yeepi a ofisii fu den Loma suudati, fu deesi a futuboi fi en gi den. (Lk. 7:4)
Van: GE.
Etym.:
officer
.
ofu
vw.
of.
Pingo ofu pakila, sowtu wan i kii?
Te wan sama sidon gudyuu wani taki a mandii, ofu a nái fii bun.
Var.:
efu2;
efi2.
ofuso
vw.
of anders.
I mu wooko, ofuso yu o pina.
Var.:
efuso.
Van: DU.
Etym.:
of
.
ogii
1)
znw.
kwaad; gevaar.
Didibii e koli sama fu du ogii a goontapu.
Kumalu na wan switi fisi fu Ndyuka liba di meke enke pilen, ma a di na a ná ogii enke pilen.
syn:
takuu;
ant:
bun.
Zie:
takuudu.
Var.:
hogii.
du ogii a man osu
overspel gepleegd door een vrouw.
Efu wan uman go anga wan taa man a bedi, da den sama e taki: A du ogii ne en man osu.
2)
onoverg. ww.
erg streng zijn.
A mesiti fu Kaalow ogii, efu a á wooko bun a e wipi en.
3)
znw.
boze geest.
A ogii di de na a mma de tapu e kii sama, efu yu á dini en.
syn:
didibii;
saatan.
4)
onoverg. ww.
ondeugend zijn.
Ala pikinengee ogii, te yu e bali den a sani, den nái yee.
Van: EN.
Etym.:
ogre
.
2)
Zie trefwoord: nen.
idioom.
slechte reputatie.
oho
tw.
uitroep: Oh!
Ne Masaa Jesesi bali gi den bakaman fi en anga den taa sama taki: Oho! Libisama! Saide meke den libisama fu a ten ya n'ai biibi ete? (Mk. 9:19a)
Okanisi
znw.
de Aukaanse mensen; een Aukaner.
Okanisi na a wan kulu Busi Kondee sama di e tan a Kotika anga Tapamawoni liba.
syn:
Ndyuka.
Zie:
dyuka.
Van: GE.
Etym.:
Auka
.
okasi
znw.
gelegenheid, kans, mogelijkheid; lift.
Mi fende okasi a wan sama komoto a Diitabiki kon a Maseilanti.
Zie:
bolo2.
Van: EN.
Etym.:
occasion
.
oku
onoverg. ww.
gaan vissen.
Zie trefwoord: uku1.
Olandi
znw.
Hollander; meestal ook blanken uit andere landen.
Na den Weti Bakaa di komoto a Bakaa Kondee wi e kai: Olandi.
syn:
weti bakaa.
Zie:
Bakaa.
Van: GE.
Etym.:
Holland
.
oli1
1)
overg. ww.
aanraken.
Te yu oli taa, da ai baaka i ana.
Zie:
lobi2;
meli.
Var.:
holi.
2)
overg. ww.
vasthouden; steunen.
Oli a boketi ya a yu ana gi mi, mi o teke en baka dyonson.
3)
overg. ww.
bewaren.
Oli a moni ya gi mi, te taa yali, mi sa teke en baka.
syn:
kibii;
sipali1.
4)
overg. ww.
vastgrijpen; in gevangenschap nemen.
Oli a boi di e lon de gi mi, bika a fufuu mi moni.
syn:
kisi1;
ant:
losi1.
Zie:
banda.
Van: EN.
Etym.:
hold
.
oli na ati
Zie trefwoord: ati1.
idioom.
wrok koesteren jegens iemand.
olifanti
znw.
olifant.
syn:
nsaw.
Van: GE.
Etym.:
elephant
.
olo
1)
znw.
gat.
A wataa e leki na a olo fu a boketi kai a doti.
nosu olo
znw.
neusgaten.
Anga den tu nosu olo fu mi, mi e ali boo.
2)
znw.
gat in de grond.
Den sama diki olo fu beli a dede.
kaabu olo
znw.
Wan kaabu olo na wan olo a ini siton pe kaabu e tan a ini.
3)
znw.
ik vond nog een gaatje.
Na wan olo mi fende kon ya, bika a opalani be fuu.
Zie:
okasi.
Van: GE ?
Etym.:
hollow or hole
.
olo futu
Zie trefwoord: futu1.
idioom.
kruis van menselijk lichaam.
oloisi
znw.
horloge; klok.
On lati a de na a oloisi de?
Zie:
ten;
yuu1.
Van: DU.
Etym.:
horloge
.
oloku
znw.
oorlog.
Te tu kondee fu goontapu e feti anga denseefi, da na oluku den de.
Zie:
feti;
toko.
Van: DU.
Etym.:
oorlog
.
Omu1
znw.
Meneer, beleefde vorm voor meneer.
Mi akisi a Kuliman taki: Omu, i sa taigi mi on lati a de?
omu2
1)
znw.
oom.
A baala fu mi mma efu mi dda na mi omu.
syn:
tiyu;
Female:
tiya;
tanto.
2)
znw.
groot-oom.
3)
znw.
neef van beide ouders.
Omu (Sineisi)
znw.
term die gebruikt wordt voor Chinezen als er gehandeld wordt met ze.
Zie trefwoord: Sineisi.
on
vraagw.
Vragend vnw.
On ten yu o gwe baka na Ameekan Kondee?
On fa a libi e go, baala?
on fa
vraagw.
hoe.
Zie trefwoord: fa.
on se
vraagw.
waar.
On se fu Saanan kondee yu e tan?
on ten
1)
vraagw.
On ten yu o gwe baka na Ameekan Kondee?
syn:
on yuu.
2)
bw.
wanneer; op welk uur.
Mi á sabi on ten mi o gwe.
syn:
on yuu.
on yuu
1)
vraagw.
wanneer.
On yuu yu o gwe baka na Ameekan Kondee?
syn:
on ten.
2)
bw.
wanneer.
Mi á sabi on yuu mi o gwe.
syn:
on ten.
ondoo1
1)
voorz.
onder, beneden.
Mi sidon a bon ondoo e boo.
ant:
tapu1.
waka a wan sama ondoo
onder iemand staan.
Da biibiwan di e lesipeki Masaa Gadu mu waka a ondoo bigiman ne en tapu, anga a moo gaan kownu di abi a taki fu kondee. (2 Peit.2:13)
2)
overg. ww.
wegkappen van struikgewas.
Fosi den sama faa den goon, da den e ondoo en fosi anga how.
Di Baa Kodyo e ondoo a goon fu Sa Lomina, ne wasi wasi nyanmi en.
Zie:
faa1.
Van: GE.
Etym.:
onder
.
ondoo2
telw.
honderd.
Tu leisi feifitenti, na wan ondoo.
ondoosuku
overg. ww.
onderzoeken; nakijken; bestuderen.
Dataa ondoosuku luku sowtu siki a mma abi.
Zie:
keli;
luku.
Van: DU.
Etym.:
onderzoeken
.
onen
znw.
naamgenoot.
Zie trefwoord: nen.
onfuu
znw.
oven; fornuis.
Ne, di a opo en, ne somoko e komoto ini enke a somoko fu wan gaan onfuu. (Kon A Kiin 9:2a)
Van: GE.
Etym.:
oven
.
ongooku
znw.
ongeluk.
Te wan sama lei anga wagi naki wan bon kisi mankeli, da na ongooku miti en.
Var.:
ongoloku;
ongowku.
Van: DU.
Etym.:
ongeluk
.
switi enke oniki
zo zoet als honing.
Te wan sani switi gi yu tuutuu, da yu e taki: A switi enke oniki.
Van: AF.
Etym.:
-nuki
.
onmen
vraagw.
hoeveel.
Onmen sama sungu a Mambali a yali mofu ya?
Onmen lobi wan pikin mu abi gi en mma anga en dda?
Var.:
omen.
Van: EN.
Etym.:
how many
.
onti
onoverg. ww.
jagen, jacht.
Baa Dosu e waka a busi e onti fu a sa fende sitimofu kii.
ontiman
znw.
jager.
Wan ontiman na wan sama di e go a busi, efu liba go suku sitimofu fu kii.
2)
znw.
Zie trefwoord: onti.
3)
znw.
Zie trefwoord: onti.
opalani
znw.
vliegtuig.
Anga opalani den sama e fee a tapu go a Bakaa Kondee.
Van: EN.
Etym.:
airplane
.
opasi
znw.
mannelijke verpleger.
Den man sama di e deesi soo na ati osu na opasi wi e kai den.
Female:
sesite.
Zie:
dataa.
Van: DU.
Etym.:
oppasser
.
opo
1)
overg. ww.
openen.
Opo a bataa tapun meke u diingi a seli.
ant:
tapu2.
Var.:
obo;
hopo.
opoopo
bw.
Di Baa Luwi gwe a osu, ne a fika a doo opoopo.
opoopo
znw.
opener.
Anga wan opoopo wi e opo bataa.
Var.:
oboobo.
2)
onoverg. ww.
opstaan.
Opo kon teke i moni.
ant:
sidon.
3)
onoverg. ww.
zich voordoen; ontstaan.
A bali den fu den de na ain, da den poti den seefi moo anga moo gi Masaa Gadu fu den sa si, te falisi leli e opo a den mindii.
Van: GE.
Etym.:
open
.
opo ede
Zie trefwoord: ede1.
idioom.
gek; krankzinnig.
opoopo
1)
bw.
open; niet gesloten.
Zie trefwoord: opo.
2)
znw.
Zie trefwoord: opo.
opu
znw.
gebied stroomopwaarts.
Te wan sama teke wan boto, ne ai puu subi go a tapuse fu a liba, da wi e taki: Ai go a opu.
ant:
bilo.
opusama
znw.
Den opusama na den Okanisi sama di e tan a opu fu Tapamawoni liba, fu Sangamasusa go miti Gaanboli.
ant:
bilosama.
opuse
znw.
stroomopwaarts; naar het zuiden.
syn:
tapuse;
ant:
bilose.
Van: GE.
Etym.:
up
.
opusama
znw.
de mensen van stroomopwaarts.
Zie trefwoord: opu.
oputeiti
bw.
op tijd.
Mi kon oputeiti fu mi á lasi a wagi.
ant:
lati1.
Zie:
biten;
fuuku1.
Van: DU.
Etym.:
op tijd
.
opuulu
znw.
oproer; lawaai.
Den tu man feti meke opuulu a ini a osu te, ala sama kon taampu e luku.
Zie:
bali bali.
Var.:
opululu.
Van: GE.
Etym.:
uproar
.
osi
tw.
vrij vertaald: laten we maar eens kijken (??).
Efu na yu de ape tuu, da kai mi, meke mi waka na a wataa tapu kon a yu, osi?
Van: EN.
Etym.:
oh see
.
osu
znw.
huis, hut, woonplaats.
Mi anga mi mma anga mi dda e tan na awan osu ini.
Te wan sama meke wan sodoo osu, da a wan taampu den e subi go a sodoo.
syn:
tanpeesi.
Zie:
langa2;
masanga.
Var.:
usu.
ati osu
znw.
Te wan sama siki, da a mu go na ati osu.
dunguu osu
znw.
gevangenis; kerker.
Te wan sama fufuu, ne sikowtu kisi en, da den e poti en a dunguu osu.
syn:
sitaafu osu.
kaka osu
znw.
schijthuis; toilet buiten.
Wan kaka osu na wan peesi pe den sama e go a peesi.
syn:
wensei.
kee osu
znw.
Te wan sama dede a Ndyuka, da na kee osu den e poti en.
Zie:
dede osu.
mun osu
znw.
menstruatie hut.
Mun osu na a pikin osu di wan uman e tan te a kisi en futu.
sodoo osu
znw.
Na a taapu den sama e subi go a wan sodoo osu a tapu.
osu foo
znw.
kip (gefokte kippen in tegenstelling tot bos kippen).
Zie trefwoord: foo.
Otoo
znw.
een van de 12 stammen van de Aukaners.
Zie:
Zie tabel onder:
lo1.
© Copyright SIL 2003