O - o

o aux. v. toekomstige tijd vnw. Te mi o gwe, da a taa man o kon. Zie: sa2.
obiya znw. toverij; magisch geneesmiddel. Na den bonuman e meke obiya fu deesi sama. syn: deesi. Zie: afokodeei; bonu; wenti; wisi.
feti (kofu) obiya magische kracht om te vechten.
obiyaman znw. medicijnman. Van: AF. Etym.: ubio .
obiyaman znw. Zie trefwoord: obiya.
obo overg. ww. open. Zie trefwoord: opo.
oboobo znw. opener. Zie trefwoord: opoopo.
odi znw. groet. Te Ndyuka sama taki: “U miti oo!” Da na odi den e gi yu.
bali odi een groet uitroepen. syn: gi odi.
gi odi groeten. Te i si wan sama, da a fosi sani di yu e du, da na gi yu e gi en odi. syn: bali odi. Van: EN ? Etym.: howdy .
odoo znw. spreekwoord; gezegde. A man koti wan odoo gi a taawan taki: “Mongo anga mongo nái miti, ma sama anga sama e miti”. syn: nongo.
koti odoo een gezegde vertellen. syn: koti nongo.
odu znw. hout; boom. Zie trefwoord: udu.
ofisii znw. officier. Ne den go a Masaa Jesesi, go begi en tangi tangi fu a kon go yeepi a ofisii fu den Loma suudati, fu deesi a futuboi fi en gi den. (Lk. 7:4) Van: GE. Etym.: officer .
ofu vw. of. Pingo ofu pakila, sowtu wan i kii? Te wan sama sidon gudyuu wani taki a mandii, ofu a nái fii bun. Var.: efu2; efi2.
ofuso vw. of anders. I mu wooko, ofuso yu o pina. Var.: efuso. Van: DU. Etym.: of .
ogii 1) znw. kwaad; gevaar. Didibii e koli sama fu du ogii a goontapu. Kumalu na wan switi fisi fu Ndyuka liba di meke enke pilen, ma a di na a ná ogii enke pilen. syn: takuu; ant: bun. Zie: takuudu. Var.: hogii.
du ogii overspel plegen. A uman du ogii, bika a go anga wan taa man a bedi. Zie: didon anga man; teke man.
du ogii a man osu overspel gepleegd door een vrouw. Efu wan uman go anga wan taa man a bedi, da den sama e taki: “A du ogii ne en man osu”.
du wan uman ogii ontmaagden; een vrouw van haar maagd zijn beroven.
ogii ogii geeft nadruk. A man de na wan man di mi lobi ogii ogii. Lownati fon Kaalow ogii ogii anga kofu. syn: fu toko. Zie: booko kondee.
taki ogii fu wan sama lasteren. syn: poli sama nen.
2) onoverg. ww. erg streng zijn. A mesiti fu Kaalow ogii, efu a á wooko bun a e wipi en.
3) znw. boze geest. A ogii di de na a mma de tapu e kii sama, efu yu á dini en. syn: didibii; saatan.
4) onoverg. ww. ondeugend zijn. Ala pikinengee ogii, te yu e bali den a sani, den nái yee. Van: EN. Etym.: ogre .
ogii ain znw. kwade blik. Zie trefwoord: ain1.
ogii ati Zie trefwoord: ati1. idioom.
ogii ede Zie trefwoord: ede1. idioom.
ogii mofu Zie trefwoord: mofu. idioom.
ogii nen 1) znw. bijnaam. Zie trefwoord: nen.
2) Zie trefwoord: nen. idioom. slechte reputatie.
ogii ogii Zie trefwoord: ogii. idioom. versterker.
oho tw. uitroep: Oh! Ne Masaa Jesesi bali gi den bakaman fi en anga den taa sama taki: “Oho! Libisama! Saide meke den libisama fu a ten ya n'ai biibi ete?” (Mk. 9:19a)
Okanisi znw. de Aukaanse mensen; een Aukaner. Okanisi na a wan kulu Busi Kondee sama di e tan a Kotika anga Tapamawoni liba. syn: Ndyuka. Zie: dyuka. Van: GE. Etym.: Auka .
Okanisi Nengee znw. het Aukaanse volk; de Ndyuka. Zie trefwoord: Nengee.
okasi znw. gelegenheid, kans, mogelijkheid; lift. Mi fende okasi a wan sama komoto a Diitabiki kon a Maseilanti. Zie: bolo2. Van: EN. Etym.: occasion .
okoo znw. okra. Zie: baafun.
alisi anga okoo znw. Alisi anga okoo taa liyow. Van: AF. Etym.: nkruma .
oku onoverg. ww. gaan vissen. Zie trefwoord: uku1.
Olandi znw. Hollander; meestal ook blanken uit andere landen. Na den Weti Bakaa di komoto a Bakaa Kondee wi e kai: “Olandi”. syn: weti bakaa. Zie: Bakaa. Van: GE. Etym.: Holland .
oli1 1) overg. ww. aanraken. Te yu oli taa, da ai baaka i ana. Zie: lobi2; meli. Var.: holi.
2) overg. ww. vasthouden; steunen. Oli a boketi ya a yu ana gi mi, mi o teke en baka dyonson.
oli kaw tee gi wan sama bemoedigen. Zie: gi (deki) ati.
3) overg. ww. bewaren. Oli a moni ya gi mi, te taa yali, mi sa teke en baka. syn: kibii; sipali1.
4) overg. ww. vastgrijpen; in gevangenschap nemen. Oli a boi di e lon de gi mi, bika a fufuu mi moni. syn: kisi1; ant: losi1. Zie: banda. Van: EN. Etym.: hold .
oli2 1) znw. spijsolie. Anga oli wi e baka fisi efu bolon. syn: fatu; nyanyan oli; siti oli.
nyanyan oli znw. syn: fatu; oli2; siti oli.
siti oli znw. syn: fatu; nyanyan oli; oli2.
2) znw. petroleum. Zie: kasolini.
deki oli znw. Zie: kasolini.
kaasina oli znw. Kaasina oli na wan oli di yu e bai a wenkii fu leti yu abeni. Zie: abeni2; kasolini.
masini oli znw. Zie: kasolini.
oli a ede Zie trefwoord: ede1. idioom.
oli bangi gi wan sama Zie trefwoord: bangi. idioom. tijdelijk de plaats voor iemand innemen.
oli bee Zie trefwoord: bee. idioom. zwanger zijn.
oli bobi znw. BH. Zie trefwoord: bobi.
oli kalaki Zie trefwoord: kalaki1. idioom.
oli kaw tee gi wan sama Zie trefwoord: kaw2. idioom.
oli na ati Zie trefwoord: ati1. idioom. wrok koesteren jegens iemand.
oli pasensi Zie trefwoord: pasensi. idioom. geduld hebben.
oli saadin znw. sardientjes in olie. Zie trefwoord: saadin.
olifanti znw. olifant. syn: nsaw. Van: GE. Etym.: elephant .
olifanti tifi znw. ivoor. Zie trefwoord: tifi.
olo 1) znw. gat. A wataa e leki na a olo fu a boketi kai a doti.
faya olo znw.
geebi olo znw. graf; graftombe.
nosu olo znw. neusgaten. Anga den tu nosu olo fu mi, mi e ali boo.
2) znw. gat in de grond. Den sama diki olo fu beli a dede.
kaabu olo znw. Wan kaabu olo na wan olo a ini siton pe kaabu e tan a ini.
meti olo znw. hol; tunnel.
oloman znw.
3) znw. ik vond nog een gaatje. Na wan olo mi fende kon ya, bika a opalani be fuu. Zie: okasi. Van: GE ? Etym.: hollow or hole .
olo futu Zie trefwoord: futu1. idioom. kruis van menselijk lichaam.
oloisi znw. horloge; klok. On lati a de na a oloisi de? Zie: ten; yuu1. Van: DU. Etym.: horloge .
oloku znw. oorlog. Te tu kondee fu goontapu e feti anga denseefi, da na oluku den de. Zie: feti; toko. Van: DU. Etym.: oorlog .
oloman znw. grafdelver. Zie trefwoord: olo.
omen vraagw. hoeveel. Zie trefwoord: onmen.
Omu1 znw. Meneer, beleefde vorm voor meneer. Mi akisi a Kuliman taki: “Omu, i sa taigi mi on lati a de?”
omu2 1) znw. oom. A baala fu mi mma efu mi dda na mi omu. syn: tiyu; Female: tiya; tanto.
2) znw. groot-oom.
3) znw. neef van beide ouders.
Omu (Sineisi) znw. term die gebruikt wordt voor Chinezen als er gehandeld wordt met ze. Zie trefwoord: Sineisi.
on vraagw. Vragend vnw. On ten yu o gwe baka na Ameekan Kondee? On fa a libi e go, baala?
on di vraagw. welke; wie. On di fu den sama yu taki e kai mi? syn: sowtu wan. Var.: on du.
on du vraagw. welke. Zie trefwoord: on di.
on fa vraagw. hoe. Zie trefwoord: fa.
on pe bw. waar. Zie trefwoord: pe.
on saide bw. waarom. Zie trefwoord: saide.
on se vraagw. waar. On se fu Saanan kondee yu e tan?
on ten 1) vraagw. On ten yu o gwe baka na Ameekan Kondee? syn: on yuu.
2) bw. wanneer; op welk uur. Mi á sabi on ten mi o gwe. syn: on yuu.
on yuu 1) vraagw. wanneer. On yuu yu o gwe baka na Ameekan Kondee? syn: on ten.
2) bw. wanneer. Mi á sabi on yuu mi o gwe. syn: on ten.
ondoo1 1) voorz. onder, beneden. Mi sidon a bon ondoo e boo. ant: tapu1.
waka a wan sama ondoo onder iemand staan. Da biibiwan di e lesipeki Masaa Gadu mu waka a ondoo bigiman ne en tapu, anga a moo gaan kownu di abi a taki fu kondee. (2 Peit.2:13)
ondoose znw. ant: tapuse.
2) overg. ww. wegkappen van struikgewas. Fosi den sama faa den goon, da den e ondoo en fosi anga how. Di Baa Kodyo e ondoo a goon fu Sa Lomina, ne wasi wasi nyanmi en. Zie: faa1. Van: GE. Etym.: onder .
ondoo2 telw. honderd. Tu leisi feifitenti, na wan ondoo.
ondoo ain znw. onder het oog. Zie trefwoord: ain1.
ondoo ana znw. Zie trefwoord: ana.
ondoo bosooko znw. Zie trefwoord: bosooko.
ondoo buuku znw. Zie trefwoord: buuku.
ondoo goontapu znw. Zie trefwoord: goontapu.
ondoo kolu znw. Zie trefwoord: kolu.
ondoo mofu znw. Zie trefwoord: mofu.
ondoo wataa znw. onder water. Zie trefwoord: wataa.
ondoose znw. bodem. Zie trefwoord: ondoo1.
ondoosuku overg. ww. onderzoeken; nakijken; bestuderen. Dataa ondoosuku luku sowtu siki a mma abi. Zie: keli; luku. Van: DU. Etym.: onderzoeken .
onen znw. naamgenoot. Zie trefwoord: nen.
onfuu znw. oven; fornuis. Ne, di a opo en, ne somoko e komoto ini enke a somoko fu wan gaan onfuu. (Kon A Kiin 9:2a) Van: GE. Etym.: oven .
ongoloku znw. ongeluk. Zie trefwoord: ongooku.
ongooku znw. ongeluk. Te wan sama lei anga wagi naki wan bon kisi mankeli, da na ongooku miti en. Var.: ongoloku; ongowku. Van: DU. Etym.: ongeluk .
ongowku znw. Zie trefwoord: ongooku.
oni znw. honing. Zie trefwoord: oniki.
oniki znw. honing. Na tyandaaman e meke a switi diingi di den e kai oniki. Zie: lika; switi; tyandaaman. Var.: oni.
switi enke oniki zo zoet als honing. Te wan sani switi gi yu tuutuu, da yu e taki: “A switi enke oniki”. Van: AF. Etym.: -nuki .
onmen vraagw. hoeveel. Onmen sama sungu a Mambali a yali mofu ya? Onmen lobi wan pikin mu abi gi en mma anga en dda? Var.: omen. Van: EN. Etym.: how many .
onpuu znw. hoop.
onti onoverg. ww. jagen, jacht. Baa Dosu e waka a busi e onti fu a sa fende sitimofu kii.
ontiman znw. jager. Wan ontiman na wan sama di e go a busi, efu liba go suku sitimofu fu kii.
ontiman znw. echtgenoot. Fu di na a man fu wan uman e go a onti go kii sitimofu tyai kon gi a uman, meke den e kai en “ontiman”. syn: goniman; kiiman1; man1; tiyu sama; Female: boliman; muyee; tiya sama; folow; uman.
ontiman znw. een bij die op spinnen jaagt. Zie: mutika; wasi wasi. Van: EN. Etym.: hunt .
ontiman 1) znw. Zie trefwoord: onti.
2) znw. Zie trefwoord: onti.
3) znw. Zie trefwoord: onti.
opalani znw. vliegtuig. Anga opalani den sama e fee a tapu go a Bakaa Kondee. Van: EN. Etym.: airplane .
opasi znw. mannelijke verpleger. Den man sama di e deesi soo na ati osu na “opasi” wi e kai den. Female: sesite. Zie: dataa. Van: DU. Etym.: oppasser .
opo 1) overg. ww. openen. Opo a bataa tapun meke u diingi a seli. ant: tapu2. Var.: obo; hopo.
opoopo bw. Di Baa Luwi gwe a osu, ne a fika a doo opoopo.
fika opoopo mofu met open mond staan.
opoopo znw. opener. Anga wan opoopo wi e opo bataa. Var.: oboobo.
2) onoverg. ww. opstaan. Opo kon teke i moni. ant: sidon.
san opo znw. zonsopkomst. syn: san komoto; ant: san saka.
3) onoverg. ww. zich voordoen; ontstaan. A bali den fu den de na ain, da den poti den seefi moo anga moo gi Masaa Gadu fu den sa si, te falisi leli e opo a den mindii. Van: GE. Etym.: open .
opo baka wagi znw. auto met een open laadruimte. Zie trefwoord: wagi.
opo bee pikin Zie trefwoord: pikin. idioom. eerstgeboren kind.
opo ede Zie trefwoord: ede1. idioom. gek; krankzinnig.
opo na amaka Zie trefwoord: amaka. idioom. 's morgens wakker worden.
opoopo 1) bw. open; niet gesloten. Zie trefwoord: opo.
2) znw. Zie trefwoord: opo.
opu znw. gebied stroomopwaarts. Te wan sama teke wan boto, ne ai puu subi go a tapuse fu a liba, da wi e taki: “Ai go a opu”. ant: bilo.
opusama znw. Den opusama na den Okanisi sama di e tan a opu fu Tapamawoni liba, fu Sangamasusa go miti Gaanboli. ant: bilosama.
opuse znw. stroomopwaarts; naar het zuiden. syn: tapuse; ant: bilose. Van: GE. Etym.: up .
opululu znw. oproer; lawaai. Zie trefwoord: opuulu.
opusama znw. de mensen van stroomopwaarts. Zie trefwoord: opu.
opuse znw. Zie trefwoord: opu.
oputeiti bw. op tijd. Mi kon oputeiti fu mi á lasi a wagi. ant: lati1. Zie: biten; fuuku1. Van: DU. Etym.: op tijd .
opuulu znw. oproer; lawaai. Den tu man feti meke opuulu a ini a osu te, ala sama kon taampu e luku. Zie: bali bali. Var.: opululu. Van: GE. Etym.: uproar .
osi tw. vrij vertaald: laten we maar eens kijken (??). Efu na yu de ape tuu, da kai mi, meke mi waka na a wataa tapu kon a yu, osi? Van: EN. Etym.: oh see .
osu znw. huis, hut, woonplaats. Mi anga mi mma anga mi dda e tan na awan osu ini. Te wan sama meke wan sodoo osu, da a wan taampu den e subi go a sodoo. syn: tanpeesi. Zie: langa2; masanga. Var.: usu.
wei osu een huis versieren.
ati osu znw. Te wan sama siki, da a mu go na ati osu.
baka osu znw. A dda sidon a baka osu a busi mofu. ant: doo mofu.
baka osu patu znw. kamer pot; po. syn: doodo; futu patu; neti patu; pow.
boli osu znw.
dede osu znw. Te wan sama dede, da den e oli dede osu gi en. Zie: kee osu.
dunguu osu znw. gevangenis; kerker. Te wan sama fufuu, ne sikowtu kisi en, da den e poti en a dunguu osu. syn: sitaafu osu.
fuuyali osu znw.
gadu osu znw. heiligdom voor een afgod.
kaka osu znw. schijthuis; toilet buiten. Wan kaka osu na wan peesi pe den sama e go a peesi. syn: wensei.
kee osu znw. Te wan sama dede a Ndyuka, da na kee osu den e poti en. Zie: dede osu.
meke osu znw.
mun osu znw. menstruatie hut. Mun osu na a pikin osu di wan uman e tan te a kisi en futu.
nyanyan osu znw. restaurant.
sitaafu osu znw. syn: dunguu osu.
sodoo osu znw. Na a taapu den sama e subi go a wan sodoo osu a tapu.
toow osu znw. Van: GE. Etym.: house .
osu foo znw. kip (gefokte kippen in tegenstelling tot bos kippen). Zie trefwoord: foo.
oto znw. bus; auto. Den sama teke oto na Alimina lei na a pasi go a Foto. syn: besi; wagi. Zie: baisigii; teekitolu. Van: GE. Etym.: auto .
Otoo znw. een van de 12 stammen van de Aukaners. Zie: Zie tabel onder: lo1.
owii znw. blad. Zie trefwoord: uwii1.
© Copyright SIL 2003