O - o
oja
Etym.:
T aja
.
bnw.
ergens heen.
Ref.: oya
oja
b::
ejary.
znw.
tros.
[Aanmerking: vgl tajake en tajakuru]
oje
Etym.:
Ap oze
.
bnw.
ergens.
Ref.: owe
oje ko? 'waar?', ojenokon amyjaron manton? 'van waar zijn jullie?', ojempo ko man? 'waar kom je vandaan?'.
oju`po`pa
bnw.
ongastvrij, die niet uitnodigt, onvriendelijk.
Ref.: eyupo
oka
Etym.:
T eka, Kp ekare, Pm ekare, M ekare
.
b::
ekary.
znw.
bericht.
Ref.: ekaliti
okaru
b::
ekaruru.
znw.
donkerte.
Ref.: ekaru
okato
[ôkato]
Etym.:
Ap osekato
.
znw.
bijter.
okato`pa
[ôkatòpa]
bnw.
zonder bijter te zijn, niet bijtend.
oko
Etym.:
T vvkv, Wj sakvne, Ap asakoro, Ww asaky, Kp asakvrv, asa`rv, Pm saky`ne, M asaky`ne
.
tlw.
twee.
Ref.: oko
oko `ko woto sapo`i 'ik heb maar een paar vissen gevangen', oko`kono Kari`na apyiny painare 'een flinke massa Karaïben'.
okoipo
znw.
(soort) boom.
Hyeronima laxiflora (Euphorbiaceae).
Ref.: okoipo
[Aanmerking: of: Aspidosperma-soort? nO]
okoju
Etym.:
T vkvi, Wj vkvi, Ap okoi, Ww okoji, Kp vkvi, Pm okoi, M ykyi
.
znw.
slang.
Ophidia.
Ref.: okoyu
pororu jokojuru '(soort) slang [Xenodon-soorten (Colubridae)]'.
okojumo
Etym.:
T vkvimv, Wj vkvjuimv, Ww okoimo, Pm
okojima
.
znw.
slangemonster, (soort) watergeest.
Ref.: okoyumo
[Aanmerking: lv uit: okojuimo? vgl Akurijo en T: ekëimë 'anaconda']
okomo
Etym.:
T okomo, Wj okomv, Ap okomo, Ww okomo
.
b::
jokomory.
znw.
wesp.
Vespariae.
akuri jokomory 'konijnewesp, (soort) wesp met rood achterlijf', kunana jokomory '(soort) wesp', kapasi jokomory '(soort) wesp [Synoeca surinama (Vespidae)]', woryi jokomory '(soort) rode wesp'.
[Aanmerking: L274-4de]
okomoto
znw.
(soort) wesp.
Ref.: okomoto
[Aanmerking: A: maakt nest hoog in de boom; ook poroporo genoemd]
okomu
Etym.:
T vkvmu, Wj vkvmu
.
znw.
aal.
Symbranchus marmoratus (Symbranchidae).
Ref.: okomu
okon
b::
ekony.
znw.
stoerheid, agressiviteit, aanvallerigheid.
Ref.: eko
okope
znw.
onechte vampier.
Vampyrum spectrum (Chiroptera).
Ref.: okope
o`kopein
b::
e`kopeiny.
znw.
glibberigheid.
okoro
[ókoro]
Etym.:
A okro, Sr okro
.
znw.
oker.
Hibiscus esculentus (Malvaceae).
Ref.: okoro
okororo
tlw.
beiden, beide.
Ref.: oko
oko`we
znw.
(soort) rode worm.
Ref.: okowe
[Aanmerking: vgl kòwe]
okun
Etym.:
T vkun, Wj ekun, Ww ekn-, Pm ekun
.
b::
ekuny.
znw.
taille, middel.
Ref.: ekunu
ook ekunu hoort men.
okuna
[ôkuna]
Etym.:
Ww ekna
.
b::
êkunary.
znw.
knie.
Ref.: ekuna
akami ekunary '(soort) boom [Bactris elegans (Palmae)]'.
okupa`en
tlw.
vier.
Ref.: okopaime
oko-okopai 'twee aan twee, in tweetallen'.
oky
Etym.:
T eky, Wj eky, Ap eky, Ww oku, Kp ekyn, M
ekyn
.
b::
eky.
znw.
(tam) dier.
Ref.: ekë
akynano '(tam) dier (in het algemeen)'.
oky
Etym.:
Pm eky
.
b::
ekyry.
znw.
doorn.
Ref.: ekï/okë
o`kyin
Etym.:
T erein, Wj vrvsi, Kp keresin
.
b::
e`kyiny.
znw.
rook, mist, walm, stofwolk.
Ref.: eköi
V: kapu e`kyiny 'wolk'.
oma
[ôma]
Etym.:
T vema, eema, Wj vsema, esema, Ap osema, esemary, Ww emama, Kp e`ma, Pm ema, M
ema
.
b::
êmary.
znw.
pad.
Ref.: oma
o`mari
b::
e`mariry.
znw.
ribbenkast, flank.
Ref.: emari
kuita e`mariry 'spindelschijfje'.
o`mata
Etym.:
Ap e`mata, Kp e`mata, Pm e`mata
.
b::
e`matary.
znw.
heup, zijkant van het bekken.
Ref.: emata
ome
b::
emery.
znw.
traditie, fatsoen, manieren, gewoonlijk gedrag.
Ref.: eme
omi
Etym.:
T emi
.
znw.
ellende, armoede, narigheid, hongerigheid.
omi pe 'armoedig, hongerig'.
omi
znw.
(soort) roofwants.
Salyavata variegata (Reduviidae).
Ref.: omi
o`miko
b::
e`mikory.
znw.
schiftsel, uitslag, bedervende bestanddelen.
Ref.: emico
o`mi`po
b::
e`mi`po.
znw.
onbruikbaar vel, nageboorte-materiaal.
kurawa e`mi`po 'onbruikbaar_vel_van_de_ananasplant'.
o`misako
b::
e`misakuru.
znw.
leepoog, druipend oog.
[Aanmerking: lpvb]
omi`to
ww-ov.
ellende bezorgen.
sijomi`toi 'ik heb hem ellende bezorgd'.
o`mo
Etym.:
Ap emo
.
b::
e`mory.
znw.
langwerpige ronding, richel, neus, nerf, (V:) zachtheid ; wekelijkheid.
Ref.: emo
ook: kam van een haan.
o`mo
b::
e`moty.
znw.
uitloper.
bv bos dat uitloopt in de vlakte, land dat uitloopt in zee.
omo
znw.
familie.
Ref.: omo
yjomory yko`manon 'mijn familie roept me', d.w.z.: 'ik hoor een fluitend geluid in mijn oor'.
o`mokapy`po
b::
e`mokapy`po.
znw.
kassaveperslus, lus aan matapi.
[Aanmerking: l]
omo`ma
bnw.
zonder familie.
Ref.: omo
o`momo`
b::
e`momo`ty.
znw.
richelsnoer, neussnoer.
bv snoer waarmee een muskietennet strak gespannen wordt, of snoer aan de neusring van een stier.
omo`pa
ww-ov.
aanvullen, aanlengen.
bv een glas drinken of een touw.
omose
znw.
(soort) boom.
Xylopia aromatica (Annonaceae).
Ref.: amose
ompata
Etym.:
T vmpata, Wj epata, Ap empata, Pm empata
.
b::
empatary.
znw.
gezicht, oppervlak, hemelvlak, weer.
Ref.: embata/ombatapo
ompata`po '(bepaald) sterrebeeld, (soort) plant [Syngonium vellozianum (Coccoloba mollis (Polygonaceae)]', kareta empatary 'voorpagina', tapara empatary 'tafelblad'.
ompataputy
b::
empataputy.
znw.
gezichtsbedekking, oppervlakte-bedekking, bovenste laag.
ompyryky
b::
empyrykyry.
znw.
vonk, kruimel, stofdeeltje.
omu
Etym.:
T vmu, Wj emu, Ap omu, Pm emu, M emu
.
b::
emuru.
znw.
balzak, insekte-achterlijf.
Ref.: emu
omu tano '(soort) kat (die zijn klauwen in iemands zak slaat)',
pakira emuru '(soort) plant [Mabea piriri (Euphorbiaceae)]'.
[Aanmerking: >juku emuru< 'mierenachterlijf', V: >emuru ìmo< 'testikel']
omy
[ômy]
Etym.:
T jaamy, Wj ejam, Ap ajamo, Kp ajan, Pm
ajan
.
b::
êmyry.
znw.
luis.
Phthiraptera.
Ref.: emu
[Aanmerking: L208 L209]
omy
[ômy]
Etym.:
Ap osemy, esemy
.
b::
êmy.
znw.
bezitter.
vgl aporemy 'eigenaar'.
omyi
Etym.:
T eemi, Wj emsi, Ap ensi, Ww emsy, Kp
ensi, Pm ensi, M ensi
.
b::
emyiry.
znw.
dochter.
Ref.: emui
gezegd van dochter; bovendien door mannen gezegd van: (a) dochter van broer, en (b) dochter van zus van echtgenote, en door vrouwen gezegd van: (a) dochter van zus, en (b) dochter van broer van echtgenoot.
omyn
Etym.:
T amyn
.
b::
emyny.
znw.
bezitterigheid, wens om het alleenrecht op iets te hebben.
o`na
b::
e`nary.
znw.
gewrichtsknobbel, tussenschotsverdikking, verbindingsstuk.
Ref.: ena
kuwama e`nary 'bamboetussenschotten', apory e`nary 'elleboog'.
onanty
[ônanty]
b::
ênanty.
znw.
lus, strop, valstrik.
onapi
[ônapi]
b::
ênapiry.
znw.
leugen.
onapo
[ônapo]
b::
ênapory.
znw.
gesnurk.
Ref.: enapo
onapo`pa
bnw.
zich niet goed behandelend, onverzorgd eruit ziend, onaantrekkelijk.
o`naporoi
b::
e`naporoiry.
znw.
gewrichtsknobbel, knoest.
Ref.: enaporöidï
o`na`ta
b::
e`na`tary.
znw.
plaats waar de botten uitsteken.
one
Etym.:
T ainje, aano, Wj tvnon, Kp nai, M o`non
.
vnw.
een of andere uit een bekend verondersteld beperkt aantal ; welk.
Ref.: ne'i
one pato ko ky`saton? 'welke kant gaan we op?'.
oneka
znw.
(soort) plant.
Sparattanthelium wonotoboensis (Hernandiaceae).
onepan
bnw.
van een of andere soort (uit een beperkt aantal).
onepan ko? 'welke soort?'.
onepo`pa
bnw.
zonder mooie verschijning, onaantrekkelijk.
onkai
Etym.:
T ankai, Wj emkai
.
b::
jonkairy.
znw.
(grove) kam.
Ref.: ongai
meku jonkairy '(soort) boom [Apeiba echinata (Tiliaceae)]'.
onkamarai
b::
enkamarairy.
znw.
gloeiende hitte.
onkenenuku
b::
enkenenukuru.
znw.
gloeiende hitte.
onky
b::
enky.
znw.
gegrom, gerommel.
Ref.: enge
ono
Etym.:
T vnv, Ap ono, Ww ono, Kp anv, Pm nv, M
any
.
ww-ov.
(vlees) eten.
(w)osono
ww-med.
zichzelf eten.
Ref.: ono
onokokoro
znw.
(soort) visje.
Ref.: onokokoro
onore
Etym.:
T onore, Wj onore, Ap onore, Kp onore, Pm
onore, A honoli
.
znw.
roerdomp, gestreepte tijgerroerdomp.
Tigrisoma lineatum (Ardeidae).
Ref.: onore
[Aanmerking: HM68 E66]
onsin
b::
ensiny.
znw.
haast.
onu
Etym.:
T vnu, enu, Wj vwu, ewu, Ap onu, Ww ewu, Kp
enu, Pm enu, M enu
.
b::
enuru.
znw.
oog.
Ref.: enu
onu pe 'met zere ogen', kurumu enuru of kurumu enuru tano '(soort) liaan [Mucuna sloanei (Papilionaceae)]', sipi enuru 'mazen in een visnet'.
opatoro
[opatóro]
bnw.
aan weerszijden.
Ref.: opatoro
ope
Etym.:
T eperu, Wj epery, Ap epery, Kp eperu, Pm
eperu, M eperu
.
b::
epery.
znw.
vrucht.
Ref.: epe
kupaja eperympo '(soort) schildpad (met zwart schild en gekleurde kop)', anekarama`po epe`po 'de opbrengst van wat je verkocht hebt'.
ope
Etym.:
T repe(ty), Wj epe, Ww epe-, Kp epe`, Pm
epe`
.
b::
epety.
znw.
opbrengst, prijs, loon.
open
b::
epeny.
znw.
duurte.
o`pi
tsw.
potentiële schoonmoeder, vaders zus.
afkorting van awo`py; o`pi yino 'oom, man van vaders zus'.
opi
Etym.:
Ap e`pi
.
b::
epiry.
znw.
(soort) uitstekend schutblaadje, (uitstekende rand van het) ooglid.
Ref.: epi
opi
Etym.:
T vpi, epity, Wj vpi, Ap opi, Pm epi`, M
epi`
.
b::
epity.
znw.
geneesmiddel.
Ref.: epi/apiwano
ku`misako epity 'wonderblad [Bryophyllum calycinum (Crassulaceae), Bryophyllum pinnatum (Crassulaceae)]',
apiwano 'geneesmiddel (in het algemeen)'.
o`pin
b::
e`pinty.
znw.
druppel.
opiro
znw.
puistje aan het ooglid.
opomu
Etym.:
T pvmu, Wj pvmu, Ap pomu
.
znw.
bromvlieg.
Calliphoridae.
Ref.: opomu
[Aanmerking: nO]
opono
Etym.:
Ap oropono, M rapon, Wp arapono
.
znw.
muskus-eend.
Cairina moschata (Anatidae).
Ref.: opono
[Aanmerking: HM126 E79 Jensen: leider van de eenden]
oporan
[óporan]
Etym.:
Wj oporan, Sr opolangi, E airplane
.
b::
joporanyry.
znw.
vliegtuig.
opu
Etym.:
T epu, Wj epu, Ap epu(ru), Pm epu
.
b::
epuru.
znw.
steel, handvat.
vgl opy 'stam, stok'.
opy
Etym.:
T vpy, Wj epu, Ww epu, Kp epu, Pm epu
.
b::
epy.
znw.
(boom)stam, stok, stokje, zaad, pit.
Ref.: epu
kowai epy '(soort) boom [Oxandra asbeckii (Annonaceae)]',
ky`noto epy '(soort) boom, purperhart [Copaifera epunctata (Papilionaceae), Peltogyne-soorten (Papilionaceae), Diplotropis purpurea (Papilionaceae)]', tarukuwa epy '(soort) boom [Vismia ramuliflora (Guttiferae)]', (V:) arakapusa epy 'geweerkolf', aweiry epy 'lantaarnpaal'.
oran
[ôran]
b::
êran.
znw.
bewaking.
oranty
[ôranty]
b::
êranty.
znw.
bewaker.
ore
Etym.:
T vre, ere, Wj ere, Ap ore, ere(ry), Kp ere, Pm ere
.
b::
erery.
znw.
lever, (V:) orgaan.
Ref.: ere
ore`n
b::
ere`ny.
znw.
zenuwachtige beweeglijkheid.
ori`no
Etym.:
T vrinv, Wj vriwe, Ap orino, Kp vinv, Pm eine, erin
.
znw.
rode klei.
Ref.: orino
ori`no kanamonympo wena`po 'het spoor van degenen die klei hebben gehaald', d.w.z.: 'de melkweg'.
oro
Etym.:
T vwv
.
bw.
WENS.
Ref.: oro
oroi
Etym.:
T oroi, Wj oroi, Ap orosi, Kp eroi, Pm roroi, M joroi
.
znw.
acajoeboom.
Anacardium occidentale (Anacardiaceae).
Ref.: oröi
orosi
Etym.:
Sr oloysi, N horloge
.
znw.
horloge.
oru
[ôru]
b::
êruru.
znw.
geklets, (kwalijk) gepraat, kwaadsprekerij, gescheld.
orukoimo
znw.
(soort) slang.
Ref.: imo
[Aanmerking: nO]
orupo
[ôrupo]
b::
êrupory.
znw.
mooi gepraat.
oruwa
[ôruwa]
Etym.:
T verao, Wj vserowau, Ap oseruwau, Ww osoruwau, Kp
osoruwau, Pm
eseurau, M
eserywy}
.
tlw.
drie.
Ref.: oroa
osu
b::
esuru.
znw.
afkrabsel, schaafspaander.
Ref.: esu
o`to
bnw.
ergens over.
Ref.: oto
o`to ko ywekupiry nan? 'wat is er met mijn baden?', d.w.z. 'wat is er verkeerd aan dat ik een bad neem?'.
oto
Etym.:
T oto, Sr oto, F auto, N auto
.
b::
jotory.
znw.
auto.
o`tono
Etym.:
T atono, otono, Ww aton, Pm aton, M a`ton
.
b::
jo`tonory.
znw.
snot, verkoudheid.
Ref.: otono
o`tono pe 'verkouden', je`tun pan o`tono 'griep'.
o`tono`me
Etym.:
T atytome
.
bnw.
ergens om.
Ref.: otonome
o`toro
Etym.:
T a`taarv, Ww atararo
.
bnw.
tot aan een zekere hoeveelheid.
Ref.: otoro
o`toro ko nan? 'hoeveel is het?', o`torompoto ko menei? 'hoevaak heb je het gezien?'.
oty
Etym.:
T eety, Wj eset, Ap esety, Kp ese`, Pm
ese`, M ese`
.
b::
ety.
znw.
naam, geluid, (V:) muzieknoot, boektitel.
Ref.: etï
ety awonka 'prijzen, complimenteren, ophemelen', atywano 'geluid (in het algemeen)'.
oty
Etym.:
Wj vtyry
.
ww-ov.
doen.
Ref.: otï
oty
Etym.:
T aty, vty, Wj vty, Ap oty, Ww aty, Kp v`(rv), Pm e`, M y`
.
b::
otyry.
vnw.
iets.
Ref.: otï
oty jako 'onlangs', ero oty jako 'nog kort geleden', oty me e`ka 'dat is bij nader inzien ook de reden waarom ...'.
otykepy
ww-onov.
ophouden bezit te hebben, geen spullen meer hebben.
oty`pa
bnw.
zonder bezit, onbemiddeld.
otypan
vnw.
van een of andere soort, van welke soort.
oty`to
ww-ov.
van toebehoren voorzien, uitrusten, tooien.
(w)osoty`to
ww-med.
zich van toebehoren voorzien, zich uitrusten, zich tooien.
owa
Etym.:
T vwa, ewa, Wj ewa, Ap ea, Pm ewa
.
b::
ewary.
znw.
hangmattouw.
Ref.: ewa
owaipu
Etym.:
T vwapun, ewapun, Wj ywasi
.
b::
ewaipuru.
znw.
kuit.
Ref.: ewaipuru
owara
[ówara]
bnw.
aan beide kanten gelijk.
Ref.: owara
owarano nuno 'volle maan'.
owarira`na
bw.
precies in het midden.
Ref.: owara
uit: owara 'aan beide gelijk' en ira`na 'ermiddenin';
owarira`nano 'middelvinger', owarira`na ara`naine tanty`po man 'hij zit midden tussen jullie in'.
o`we
b::
e`wety.
znw.
slappe steel, slappe stengel, hangend draadje, franje.
Ref.: wetï
o`wety, se! 'lariekoek, man!', manky e`wety 'mango-steeltje'.
o`win
Etym.:
T tvinken, Ap toiro, Ww tewine, Kp tynyn, tikin, tewin, Pm teukin, M tiwin
.
tlw.
een.
Ref.: owin
o`win `ne 'alleen, in zijn eentje', o`wino 'van een, enig, enkelvoudig', o`win`kono Kari`na apyiny painare 'een flinke groep Karaïben', o`wino me of awi`no me 'op een keer, eens', o`win o`win pai of awimpai 'één voor één',
o`win wytory 'in één keer, meteen', o`win we`mekary 'bij de eerste bevalling'.
Copyright © 2003