Y - y
yino
Etym.:
T -njo, Ap inio, Ww injo, M njo
.
m::
yinonon, yinonokon.
znw.
man, echtgenoot.
Ref.: no/yo
yinokepy
ww-onov.
ophouden een man te hebben, weduwe worden.
yinopa
ww-ov.
een man bezorgen, van een echtgenoot voorzien.
(w)einopa
ww-med.
zich een man bezorgen.
Ref.: yo
yinota
Etym.:
T -njota
.
ww-onov.
een man krijgen.
Ref.: yo
yja
Etym.:
Pm ija
.
znw.
beginpunt, punthoek.
Ref.: ya/yarï
tuna yjary 'oorsprong_van_de_rivier, zuiden', ijary 'zuiden', enuru yjary 'de buitenhoek van zijn oog'.
y`jamy`ko
ww-ov.
doordringen, doordrenken.
moro nono ty`jamy`ko man mynu `wa 'de grond is doordrenkt met bloed'.
yja`wan
m::
yja`wankon.
znw.
slechte, slechtheid.
Ref.: yawame
yja`wan me man 'het is slecht, het is verkeerd',
yja`wankon Kari`na 'slechte Karaïben'.
yjoro`kan
Etym.:
T joroko, Wj jorok, Ap joroko, Pm iworo`, A
jaloko, Sr yorka
.
znw.
(soort) boze geest.
Ref.: yoroka
yjoro`kan pe man 'hij heeft last van een boze geest'.
y`kai`ko
Etym.:
Pm kuwasuka
.
ww-ov.
waterig laten poepen.
(w)e`kaima
ww-med.
gemengd worden.
Ref.: koima
tywe`kaima man 'hij is van gemengd bloed'.
y`kai`ta
ww-onov.
waterige poep krijgen.
y`kamy
Etym.:
T ikame, Wj ykamy, Kp i`kwamy
.
ww-ov.
eruit scheppen, weghozen.
y`kapurinka
ww-ov.
laten borrelen, laten rimpelen.
mo`karon woto tuna y`kapurinkaton 'de vissen laten belletjes in het water naar boven komen'.
(w)e`kapurinka
ww-med.
rimpels in het water maken, onder water het water in beweging brengen.
y`kerapo
znw.
kassaveplantstek.
y`kere 'kassave' en apo 'arm'.
y`keraporan
znw.
(soort) plant.
Allamanda cathartica (Apocynaceae).
y`kere
Etym.:
Ww seere, Pm kysere, ekere, M kyse
.
znw.
bittere kassave.
Manihot esculenta (Euphorbiaceae).
Ref.: ki'erë
akuri y`kerery '(soort) plant [Stygmaphyllon convolvifolium (Malpighiaceae), Stygmaphyllon fulgens (Malpighiaceae)]'.
y`kerepun
Etym.:
Pm kyserapun
.
znw.
kassavevlees, drooggeperste kassavemassa, kassavemeel.
Ref.: pu
y`kere`y
znw.
basralokus.
Dicorynia guianensis (Papilionaceae).
y`ketuku
znw.
te sterke smaak.
bv door te veel zout of suiker.
y`ki
znw.
vaalgele kleur.
y`kika
ww-ov.
tot stroop koken.
(w)e`kika
ww-med.
tot stroop worden.
Ref.: ikika
y`kiriri`mo
ww-ov.
scheurtjes veroorzaken in, barsten bezorgen.
y`kiro
ww-ov.
vaalgeel maken, beige maken.
(w)e`kiro
ww-med.
zich vaalgeel maken, zich beige maken.
Ref.: ki
y`kita
ww-onov.
vaalgeel worden, gebroken wit worden, beige worden.
Ref.: ki
y`kitano`po
ww-ov.
vaalgeel laten worden, beige laten worden.
(w)e`kitano`po
ww-med.
zich vaalgeel laten worden, zich beige laten worden.
Ref.: ki
y`koka
Etym.:
Pm koka
.
ww-ov.
schoonvegen, afdrogen.
(w)e`koka
ww-med.
zich schoonvegen, zich afdrogen.
Ref.: koka
y`komy
ww-onov.
overeind komen, opstaan.
Ref.: komu
y`kon
znw.
vuil, smerigheid.
y`kona
ww-onov.
smerig worden.
Ref.: kona
y`konka
ww-ov.
smerigheid weghalen.
y`konkapo
ww-ov.
overeind laten komen, naar boven laten komen.
(w)e`konkapo
ww-med.
zich overeind laten komen, zich naar boven laten komen.
Ref.: komu
y`kota
ww-onov.
lekken.
Ref.: kota
y`koto
Etym.:
Ww -`koto, Pm kyty
.
ww-ov.
kapotsnijden, kapothakken, in stukken snijden, afsnijden, doorzagen.
ook: '(een kostgrond) afbakenen'.
(w)e`koto
ww-med.
zich kapotsnijden.
Ref.: koto
(w)e`kyrintoma
ww-med.
gaan liggen, met de kippen op stok gaan, een dutje doen.
y`ma`ka
Etym.:
Kp -`ma`ka
.
ww-ov.
tot een eind laten komen, laten ophouden, beëindigen.
(w)e`ma`ka
ww-med.
zich laten ophouden, zelfmoord plegen.
Ref.: matï
y`maty
Etym.:
Kp u`maty, Pm imata
.
ww-onov.
gereed komen, het eind bereiken, opraken, ophouden.
Ref.: matï
y`mei
znw.
fijnheid, fijnkorreligheid, poederigheid.
y`meiro
ww-ov.
zijdezacht maken, fijn maken.
(w)e`meiro
ww-med.
zich zijdezacht maken, zich fijn maken.
y`meita
ww-onov.
fijn worden, zijdezacht worden.
Ref.: imeta
y`meka
ww-ov.
een kind geboren laten worden bij.
y`mekapo
ww-ov.
een kind verwekken bij, zwanger laten maken.
(w)e`mekapo
ww-med.
zich een kind laten krijgen, zich zwanger laten maken.
y`mo
Etym.:
T -`mo, Wj p(u)mo, Ap i`mo, Ww upme, Kp
pymo, -`mo, Pm pumo, -`mo, M pumo, -`mo
.
znw.
ei, teelbal.
Ref.: mo
y`mo
Etym.:
Ap -`mo, Kp -`mo, Pm mo
.
ww-ov.
in stukken breken.
(w)e`mo
ww-med.
in stukken breken, uit elkaar barsten.
Ref.: mo
y`mo`ka
Etym.:
Wj y`momotka
.
ww-ov.
laten koken.
y`moka
Etym.:
T -`moka, Wj y`moka, Pm emoika
.
ww-ov.
de eieren weghalen van.
y`momi
Etym.:
Ap i`momity
.
znw.
beschermend omhulsel, vruchtwaterzak.
Ref.: emomi/momipo
y`momi`po 'nageboorte'.
y`momika
Etym.:
Ap y`momika
.
ww-ov.
het beschermend omhulsel weghalen van.
(w)e`momika
ww-med.
het beschermend omhulsel wegdoen, vervellen, uit de pop komen.
Ref.: emomi
y`monto
ww-ov.
overtreffen, overwinnen.
y`moty
Etym.:
T -nmvty
.
ww-onov.
koken.
Ref.: motï
ympa
az.
in de schouderbladstreek, boven in de rug van.
ympa
Etym.:
T mypa, -npa, Ap mypa, ympa, Pm mpai, M
mpo
.
znw.
schouderbladstreek, (bovenste deel van de) rug.
Ref.: emba/mba
ympaka
ww-ov.
(het bovenste deel van) de rug weghalen van.
(w)empaka
ww-med.
(het bovenste deel van) de rug wegdoen.
ympaky`ka
ww-ov.
op de schouderbladen drukken van, de rugzijde verstevigen van.
(w)empaky`ka
ww-med.
zich op de schouderbladen drukken, zich de rug verstevigen.
ympaky`ty
b::
ympaky`ty.
znw.
schouderversteviging.
ympanama
ww-ov.
in schouderbladpositie brengen.
(w)empanama
ww-med.
zich in schouderbladpositie brengen.
weju kynempanamanon 'de zon brengt zich in schouderbladpositie', d.w.z. 'het is ongeveer twee uur'.
ympoi
ww-ov.
plat maken, verpletteren, op de grond drukken.
speciaal: om te paren.
(w)empoi
ww-med.
zich plat maken, zich op de grond gedrukt houden.
[Aanmerking: V: vatampoñño sex bedrijven]
ympoka
Etym.:
T ympoka, Wj ypoka, Ap ympoka, Ww -mpoka
.
ww-ov.
los laten gaan.
(w)empoka
ww-med.
losgaan.
Ref.: emboka/imboka
ymu
Etym.:
Wj mumu, Ap munku, Ww mumu, Kp mumu, -mu, Pm mumu, M mumu
.
znw.
zoon.
Ref.: mu
alleen door mannen gezegd van: (a) zoon, en (b) zoon van broer; yka`topo ymu`po 'zoon van mijn (overleden) oom'.
y`namo
znw.
verzadiging, volkomen doordrongenheid.
y`namoro
ww-ov.
volkomen doordringen, verzadigen.
woto y`nory y`namoroi 'de stank van de vis heeft mij volkomen doordrongen'.
(w)e`namoro
ww-med.
zich volkomen doordringen, zich verzadigen.
y`namota
ww-onov.
volkomen doordrongen worden, verzadigd worden.
y`napamy
ww-onov.
tot genoeglijke rust komen.
y`napanka
ww-ov.
tot genoeglijke rust brengen.
y`napirinka
ww-ov.
een beetje dronken maken, licht verdoven.
(w)e`napirinka
ww-med.
een beetje dronken worden, licht verdoofd raken.
Ref.: ena
y`naranka
ww-ov.
van zijn stuk brengen, uit het veld slaan.
(w)e`naranka
ww-med.
van zijn stuk gebracht worden, uit het veld geslagen worden.
y`nawa
ww-ov.
afschuw wekken bij, misselijk maken.
(w)e`nawa
ww-med.
zichzelf misselijk maken, misselijk worden.
ynkajon
b::
ynkajonty.
znw.
rugbedekking, schouderdoek, omslagdoek.
Ref.: engayondï
ynkama
ww-ov.
op de rug leggen.
ynka`na
Etym.:
T myka, -nka, Ww -mka, Pm mykai
.
znw.
rug.
Ref.: indanarï
ynka`nama
ww-ov.
naar achteren duwen, op de rug leggen, de rug toekeren.
ynka`napita
ww-onov.
rood worden op de rug, een rode rug krijgen.
ynka`napota
az.
achterop, aan de achterkant van.
Ref.: anga
ynkapai
b::
ynkapaity.
znw.
rugbedekking, schouderkleed.
ynkapo
az.
op de achterkant van.
oko asenkapo 'in twee rijen achter elkaar'.
ynkara`na
az.
midden op de rug van.
Ref.: anga
ynkawo`my
b::
ynkawo`my.
znw.
rugbedekking, rugdoek, kleed.
y`no
znw.
rauwe geur.
bv van bloed, rauw vlees, vis.
y`noro
ww-ov.
een rauwe geur bezorgen.
(w)e`noro
ww-med.
zich een rauwe geur bezorgen.
y`nota
ww-onov.
een rauwe geur krijgen.
ynta
az.
in de mondholte van.
Ref.: enda
ynta
Etym.:
T myta, -nta, Wj -mta, Ap myta, -nta, Ww -mta, Kp
myta, -nta, Pm myta, M muta, -nta
.
znw.
mondholte, mond.
Ref.: enda
ontary kysamonopyi 'mis je mond niet', d.w.z. 'maak geen fout bij het spreken', iwesepiry yntary 'zijn bilspleet'.
yntaja
znw.
mondhoek.
Ref.: endayarï
yntaka
az.
in de mondholte van, in de rede vallend.
Ref.: enda
ajainary kysyryi intaka 'steek je hand niet in zijn bek', intakano 'middelste balk van het huis', asentaka kynotaikaton 'ze schreeuwen door elkaar'.
yntaka
ww-ov.
de mond wegnemen bij, het spreken beletten van, de mond snoeren.
(w)entaka
ww-med.
niet weten wat te zeggen, met de mond vol tanden staan ; (G: de mond opendoen).
Ref.: endaka
yntakapa
Etym.:
Ap entaka, Kp entakapima, Pm entakapina
.
ww-ov.
de mond openen van.
(w)entakapa
ww-med.
de mond openen, gapen.
Ref.: endakapa
yntakoro
ww-ov.
de mond laten stinken van, (V:) de mond smerig maken van.
(w)entakoro
ww-med.
zijn mond laten stinken, (V:) zeveren, kwijlen.
yntakota
ww-onov.
in de mond gaan stinken.
yntame
ww-ov.
de mond schoonlikken van.
(w)entame
ww-med.
zich de mond schoonlikken, (O:) eten.
ynta`mo
ww-ov.
(met geweld) een (mond)opening maken in.
(w)enta`mo
ww-med.
zich (met geweld) een (mond)opening maken.
yntamory
b::
yntamory.
znw.
geluid van de mondholte, gesmak.
Ref.: endamorï
yntamoryka
ww-ov.
geluid met de mond laten maken, laten klappertanden.
yntapi
znw.
mondroodheid, lippen.
yntapi`po
znw.
niet gegeten voedselbestanddeel, botje, pit.
(w)entapiro
ww-med.
zich de mond verven.
Ref.: endapiropo
(w)entataryka
ww-med.
zich onthouden van voeding.
Ref.: endatarï
entataryka`pa mana 'je eet constant'.
ynta`to
ww-ov.
van een mond voorzien, van een opening voorzien.
yntaty
ww-ov.
de mond spoelen van.
(w)entaty
ww-med.
zich de mond spoelen.
Ref.: endatï
y`nuku
Etym.:
T -`nuku
.
ww-ov.
wegzuigen.
tyntarykon y`nu`saton 'zij zuigen aan elkaars mond'.
(w)e`nuku
ww-med.
zich wegzuigen, wegsijpelen.
Ref.: nu
y`paky
znw.
lager vlak, laagvlakte.
Ref.: pakï
y`pamy
ww-ov.
de voeten binden van.
y`panty
b::
y`panty.
znw.
voetentouw.
hulpmiddel om in bomen te klimmen.
y`paranka
ww-ov.
aan de oppervlakte beschadigen.
y`pe
Etym.:
T pyre, -`re, Ww u`re, Kp pyre
.
b::
y`pe.
znw.
kleinere pijl.
Ref.: pe
y`pento
ww-ov.
van pijlen voorzien.
y`petakama
Etym.:
T pvntakanma, Wj emtakaima, Ap osemetaka, Kp
myjakanma, Pm (t)injakama, mijakama
.
ww-ov.
omwisselen, omruilen, omkleden.
(w)e`petakama
ww-med.
zich omkleden, van uiterlijk veranderen.
Ref.: petaka
y`petakan
Etym.:
T pvntakan
.
znw.
ruilmiddel.
Ref.: petaka
y`petakan me o`ko `ne 'kom mijn plaats innemen'.
[Aanmerking: V: znw poìnakany ?!]
y`pima
ww-ov.
neerdrukken, nadruk geven.
tanykyry y`pimanon 'hij overdrijft zijn ziekte'.
ypo
Etym.:
Wj ypo
.
ww-ov.
doen geven, laten veranderen.
(w)otypo
ww-med.
zich doen geven, zich laten veranderen.
ypo
Etym.:
T -`poty, Wj pupoty, yspoty, Ap y`poty, Ww
-`poti, Kp po`, Pm (si)po`, M sipo
.
b::
ypoty.
znw.
lichaamshaar.
Ref.: po
ypoka
Etym.:
T y`poka, Wj yspoka, Ap ypoka, Pm isipoka, pupoka
.
ww-ov.
ontharen, scheren.
(w)epoka
ww-med.
zich ontharen.
Ref.: ipoka/poka
ypoky
Etym.:
T pijoky, Ap ypipoky, Kp po`, Pm po`, M
po`
.
ww-ov.
(met een zweep) slaan, afranselen.
(w)epoky
ww-med.
zich (met de zweep) slaan.
Ref.: pokï
y`po`ma
ww-ov.
draaien, van richting veranderen.
(w)e`po`ma
ww-med.
zich omdraaien, van richting veranderen.
vgl u`ma.
y`po`mi
b::
y`po`mity.
znw.
borstpees, borstspier.
y`pomy
Etym.:
Ww perenymy, Kp pynymy, Pm pvnumy
.
ww-ov.
in zwembeweging brengen.
(w)e`pomy
ww-med.
zich in zwembeweging brengen, zwemmen.
In het westelijk dialect komt (w)e`ponumy voor, met een variant (w)e`potomy in het oostelijk dialect.
y`pon
Etym.:
Ww peren
.
znw.
zwemvaardigheid.
y`ponka
ww-ov.
laten ontploffen.
van poron 'plof'; awasi y`ponka`po 'popcorn'.
y`po`po
ww-ov.
laten kijken, een fantasiebeeld opwekken bij.
mo`ko woryi yjenauty po y`po`pojan 'die vrouw doet mij denken aan mijn zus', y`po`pory me tuta`se man 'doordat het verdwenen is, haal ik mij van alles in het hoofd'.
(w)e`po`po
ww-med.
(verkeerde) fantasieën oproepen.
[Aanmerking: vgl Hoff: y`popota 'een slecht voorteken krijgen' (y`popotai ra 'dat is een eigenaardige verrassing', moet zijn: y`pòpojan ra?)]
ypo`po
ww-ov.
(met een zweep) laten slaan, laten afranselen.
(w)epo`po
ww-med.
zich (met een zweep) laten slaan, zich laten afranselen.
ypo`po
znw.
(afgesneden) haar.
y`popu
Etym.:
T pyropy, -`ropy, Ap puropu, Kp pyropo
.
znw.
borst.
Ref.: popu
(w)e`popu`to
ww-med.
zich van een borst voorzien.
Ref.: woliwoli
y`pori
Etym.:
T ipvri, Wj pori, Ap ipori
.
znw.
zijriviertje, beek.
Ref.: ipolirï
alleen gehoord in de vorm i`poriry.
yporo
az.
passend bij, congruent met.
moro wo`mynano oporo man 'dat kledingstuk past je',
iporo man 'dat is juist', iporo ro man 'dat is waar'.
y`posaiky
Etym.:
T pyroi, Wj purusai
.
znw.
teennagel, hoef.
Ref.: poseikï
para`ka y`posaikyry '(soort) peperplant'.
y`posi
Etym.:
F poche
.
znw.
zak.
ypota
ww-onov.
lichaamshaar krijgen.
ypo`to
ww-ov.
van haar voorzien, van veren voorzien.
(w)epo`to
ww-med.
zich van haar voorzien, zich van veren voorzien.
(w)e`potu`mo
ww-med.
zich de borst stoten.
Ref.: epotumo
anderen: zich_de_voet_stoten.
[Aanmerking: A: (doen) struikelen]
y`puta
ww-onov.
nat worden.
Ref.: ipu
yry
Etym.:
T yry, Wj yry, Ap tyri, Ww (t)iri, Kp tyry, Pm
ry, M tyry
.
ww-ov.
geven, zetten, plaatsen.
(w)otyry
ww-med.
zich zetten, zich plaatsen.
Ref.: ilri
yryi
Etym.:
Ap orysi, -rui, Kp -rui, Pm -rui, -runan, M -rui
.
m::
yru`nan.
znw.
oudere broer.
Ref.: rui
door mannen gezegd van: (a) oudere broer, (b) oudere zoon van vaders broer, en (c) oudere zoon van moeders zus.
[Aanmerking: Hoff: mv yruinan]
y`sai
Etym.:
Wj wasi, Kp pisi, Pm (pi)si, M pisi, `si
.
znw.
onderbeen.
Ref.: sei
typuru i`sairy '(soort) kassaveplant (met donkerrode stengel)', woko y`sairy '(soort) plant [Diplotropis purpurea (Papilionaceae)]'.
y`saike
bnw-az.
met het onderbeen van.
y`saike`ka
ww-ov.
laten ophouden een onderbeen te hebben.
(w)e`saike`ka
ww-med.
zich laten ophouden een onderbeen te hebben.
y`saikepy
ww-onov.
ophouden een onderbeen te hebben.
y`saiky
znw.
penseeltje.
Ref.: esaike
y`saipun
znw.
onderbeenvlees, kuit.
Ref.: ewaipuru
y`sa`ka
ww-ov.
stekende pijn geven.
[Aanmerking: bv bij sexuele omgang, bij stekel in de voet]
(w)e`sa`ka
ww-med.
zich stekende pijn geven.
Ref.: isaka
y`saka
Etym.:
Pm saka
.
ww-ov.
in stukken snijden.
y`sano
znw.
koudheid.
Ref.: sano
y`sanopamy
ww-onov.
langzamerhand koud worden, afkoelen.
Ref.: sano
y`sanopanka
ww-ov.
langzamerhand koud maken, langzaam koelen, verkoeling bezorgen.
(w)e`sanopanka
ww-med.
zich langzamerhand koud maken, zich langzaam koelen.
(w)e`sanoro
ww-med.
zich koud maken, zich koelen.
Ref.: sano
y`sanota
ww-onov.
koud worden, koud zijn.
Ref.: sano
y`seta
ww-onov.
leeglopen, plat worden, etter verliezen.
y`ta
Etym.:
T pyta, -`ta, Wj pta, Ap puta, Ww -`ta, Kp
pyta, -`ta, Pm pyta, -`ta
.
znw.
voetzool.
Ref.: ta
y`taka
ww-ov.
de voet weghalen van, ontkoppelen.
tyrapary y`takanon 'hij buigt de kolf van zijn geweer weg',
tykurijarary masiniry y`takanon kawonaka 'hij haalt de motor van zijn boot omhoog'.
(w)e`taka
ww-med.
de eigen voet weghalen, zich ontkoppelen.
y`takama
ww-ov.
omkantelen, scheef zetten.
y`tamo
znw.
geluid van de voetzool, getrappel.
y`tamoiky
znw.
teennagel.
vgl ainamoiky, amosaiky en y`posaiky.
(w)e`tapaika
ww-med.
stampen.
kujari we`tapaikatopo '(soort) plant [Crudia aromatica (Papilionaceae)]'.
y`tapo`n
znw.
voetsteun, stijgbeugel, voetenbankje.
y`tapu
Etym.:
T pytvpu, Wj ptapu, Ap tapu
.
znw.
hiel, hak, geweerkolf.
Ref.: tarï
aina y`tapuru 'vlezig deel onder aan de handpalm'.
y`tapuka
Etym.:
Wj ptapuka
.
ww-ov.
in de voetzool prikken van.
(w)e`tapuka
ww-med.
zich in de voetzool prikken.
Ref.: tarï
y`tapupaika
ww-ov.
op de hiel slaan van, op de hak slaan van.
(w)e`tapupaika
ww-med.
met de hakken stampen.
kararawa we`tapupaikatopo '(soort) boom'.
y`tara
znw.
voetzooloppervlak.
Ref.: tarï
(w)e`tarima
ww-med.
zich afzetten met de voeten, met de benen zwemmen.
y`tasi`ka
ww-ov.
laten aarzelen, voorzichtig maken.
y`tasiky
znw.
(het) op de tenen lopen, aarzelende gang, voorzichtigheid.
y`tu`ka
Etym.:
T tuuka, Pm tuka
.
ww-ov.
stoten tegen, aanstoten.
(w)e`tu`ka
ww-med.
elkaar aanstoten, een gevecht houden.
Ref.: ituka
y`tumika
ww-ov.
uitbroeden, uit het ei laten komen.
(w)e`tumika
ww-med.
uitgebroed worden, uit het ei komen.
Ref.: tuwetumita
y`tu`mo
ww-ov.
(de grond) omwoelen (bij).
ytu`poi
ww-ov.
gaan zitten op, plaats nemen op.
matasapoi kupo siku`poija 'ik zit op de kassavepersstok'.
(w)etu`poi
ww-med.
gaan zitten.
Ref.: icupoi/itupoi
Copyright © 2003